Davlat byudjeti” fanidan O’quv uslubiy majmua

MA’RUZA MASHG’ULOTI REJASI:

11.1.	Davlat byudjetining holatlari to’g’risida tushuncha. Davlat byudjeti taqchilligi
11.2.	Byudjet taqchilligining shakllari. Taqchillikni keltirib chiqaruvchi omillar. Taqchillikni qoplash manbalari
11.3.	Byudjet taqchilligi to’g’risidagi zamonaviy kontseptsiyalar, ularning mazmuni, xususiyatlari va ahamiyati
11.4.	Xorijiy mamlakatlarda byudjet taqchilligi, taqchillikni boshqarish va tartibga solish tajribalari

Tayanch so’z va iboralar: davlat byudjetining holatlari; davlat byudjeti taqchilligi; taqchillikni qoplash manbalari;taqchillikni boshqarish va tartibga solish; davlat byudjeti profitsiti.


11.1. Davlat byudjetining holatlari to’g’risida tushuncha
Iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishning bugungi bosqichida byudjet daromadlari ishlab chiqarishning rivojlanishi, xo’jalik subyektlarining va aholi daromadlarining oshib borishi, soliq bazalarining kengayishi, mulk shakllarining ko’payishi bilan ortib bormoqda. Lekin bu davrda jamiyatning ko’ptomonlama ehtiyojlari ham kamaygani yo’q, aksincha, byudjet tomonidan moliyalashtirilishi obyektiv zaruriyat bo’lgan, mohiyat jihatidan yangi-yangi tadbirlar, loyihalar, yo’nalishlar paydo bo’ldi. Ularni to’liq hajmda moliyalashtirish yanada ko’proq mablag’larni jalb qilishni taqozo etadi. Lekin daromadlarni muttasil oshirib borish (xususan, soliqlarni oshirish orqali) imkoniyati amaldagi soliq qonunchiligi bilan chegaralangan. Shu bilan birga, soliqlarni asossiz ravishda oshirish iqtisodiy subyektlarning xo’jalik faoliyatiga jiddiy putur etkazadi, ularning ishlab chiqarishni rivojlantirish, uning samaradorligini oshirishga bo’lgan qiziqishlarini so’ndiradi. Bunday sharoitda byudjet xarajatlarining byudjet daromadlari bilan balanslangan bo’lishiga har doim ham erishib bo’lmaydi.
O’zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksida davlat byudjetining holatini belgilab beruvchi tushunchalarga quyidagicha ta’riflar berilgan¹: