Davlat byudjeti” fanidan O’quv uslubiy majmua

22.7-rasm. Davlatning iqtisodiy manfaatlariga etkazilgan zarar summasi undiriladigan tegishli davlat organlari¹

• 
  makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarni, budjet-soliq va pul-kredit parametrlarini shakllantirish jarayonlarini, ularning qonun hujjat­lari talablariga muvofiqligiga rioya etilishini tizimli o‘rganish;
  
• 
  budjet tizimi budjetlarining daromadlarini shakllantirish va mablag‘larining sarflanishini umumiy, moddalar bo‘yicha, tarmoqlar hamda hududlar kesimida nazorat qilish va tekshirish;
  
• 
  davlat maqsadli dasturlari amalga oshirilishining to‘liqligi va samaradorligini baholash;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi va O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining bank hisobvaraqlaridagi mablag‘lari­ning qonuniy shakllantirilganligini, maqsadli hamda samarali sarflan­gan­ligini nazorat qilish va tekshirish;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasining respublika budjeti bilan Qoraqal­pog‘iston Respublikasi budjeti, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy budjetlari o‘rtasida maqbul nisbatga erishishga doir takliflarni tahlil qilish hamda baholash;
  
• 
  davlat aktivlari shakllantirilishini, ulardan samarali va maqsad­li foydalanilishini tekshirish;
  
• 
  daromad keltiruvchi tarmoqlar korxonalari faoliyatini budjet tizimi budjetlariga qo‘shimcha tushumlar zaxiralarini aniqlashga yo‘nal­tirilgan tahlil va nazorat qilish;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasining Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Davlat ehtiyoj­lari uchun xarid qilinadigan qishloq xo‘jaligi mahsulotlari uchun hisob-kitoblar jamg‘armasi, Qishloqlarni qishloq xo‘jalik texnikasi bilan ta’minlashni davlat tomonidan rag‘batlantirish jamg‘armasi va boshqa belgilangan tartibda tashkil etilgan jamg‘armalarning mablag‘lari tushumi va daromadlarining shakllantirilishi, ularning mablag‘laridan maqsadli va samarali foydalanilishi yuzasidan tahlil va nazorat qilish;
  
• 
  valyuta, eksport va import operatsiyalari o‘tkazishning qonuniyligi­ni, shuningdek budjet tizimi budjetlariga tovarlar (ishlar, xizmatlar) eksporti va importidan majburiy to‘lovlar bo‘yicha mablag‘lar tushumini nazorat qilish;
  
• 
  mamlakat oltin-valyuta zaxiralarining o‘rni qayta to‘ldirilishi va ular bilan amalga oshiriladigan operatsiyalar ustidan nazorat qilish;
  
• 
  ichki va tashqi aktivlarni boshqarish bo‘yicha hisobotlar va balans hisob-kitoblarini tahlil qilish, mablag‘lar va oltin-valyuta zaxiralari­ni chet el banklariga va boshqa banklarga joylashtirish hamda qayta joy­lash­tirishning asosli va samarali ekanligini nazorat qilish;
  
• 
  davlat qarzini boshqarish samaradorligini tahlil qilish, unga o‘z vaqtida xizmat ko‘rsatilishi ustidan nazorat qilish, O‘zbekiston Respub­likasi nomidan yoki uning kafolati ostida jalb qilingan chet el kredit­lari mablag‘laridan samarali foydalanish masalalari bo‘yicha predmetli tekshiruvlar tashkil etish;
  
• 
  davlat mulki realizatsiya qilinishi bilan bog‘liq masalalarni tahlil qilish va ular bo‘yicha nazoratni ta’minlash;
  
• 
  budjet tizimi budjetlari mablag‘laridan maqsadli va samarali foydalanilishi ustidan nazorat qilishga doir vazifalar moliya organ­lari, shu jumladan g‘aznachilik bo‘linmalari tomonidan bajarilishi samaradorligini tahlil qilish;
  
• 
  davlat mulki ulushi bo‘lgan korxonalarning moliya-xo‘jalik faoliya­tini dividendlar to‘g‘ri hisoblanishi va to‘lanishi yuzasidan tekshirish.
  

O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Moliya vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklarining moliya boshqarmalari, tumanlar va shaharlar hokimliklarining moliya bo‘limlari o‘z vakolatlari doirasida quyidagi davlat moliyaviy nazoratini amalga oshiradilar:

• 
  quyi turuvchi moliya organlari tomonidan budjet to‘g‘risidagi qonun hujjatlari ijrosining ta’minlanishi;
  
• 
  ijtimoiy nafaqalar va kam ta’minlangan oilalarga moddiy yordam tayinlanishi hamda o‘z vaqtida to‘lanishi;
  
• 
  budjet tashkilotlari va budjet mablag‘lari oluvchilar tomonidan smeta-shtat intizomiga rioya etilishining ta’minlanishi;
  
• 
  aktsiz solig‘i to‘g‘ri hisoblanishi va o‘z vaqtida to‘lanishi;
  
• 
  aktsiz to‘lanadigan ayrim turdagi tovarlarning aktsiz markalari bilan to‘liq tamg‘alanishi va olingan aktsiz markalari sonining ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmiga muvofiqligi;
  
• 
  budjet tashkilotlari tomonidan budjet hisobini yuritish va moliyaviy hisobotni tuzish, shuningdek quyi turuvchi hududiy moliya organlari tomonidan budjet hisobotini tuzish to‘g‘riligi.
  

O‘z navbatida Moliya vazirligining budjet tizimini boshqarish bo‘yicha vakolatlari, asosiy vazifalari va funktsiyalari O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1992 yil 23 noyabrdagi 553-son qarori bilan tasdiqlangan “O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi to‘g‘risidagi Nizom” bilan tartibga solinadi. Moliya vazirligi O‘zbekiston Respublikasi hukumatining vazifa­lari va funktsiyalarini amalga oshirish uchun zarur moliyaviy negiz yara­tishni, respublika budjetini ishlab chiqish va ijro etishni, uning daro­mad qismi barqarorligini ta’minlashni, valyuta rejasini tuzish va ijro etishni, pul resurslaridan oqilona va tejab sarflashni ta’minlaydi.
Moliya vazirligi respublika budjeti ham daromadlar, ham xara­jat­lar bo‘yicha ijro etilishi uchun, moliyaviy resurslarni umumrespub­lika ehtiyojlariga safarbar etish ishlarini tashkil etish uchun javob beradi.
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Moliya vazirligi, viloyatlar va tumanlar hokimliklari boshqarmalari va bo‘limlari, davlat sug‘urta idoralari, shuningdek, ularga qarashli davlat korxonalari, muassasalari va tashkilotlari O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining yagona tizimini tashkil etadi. Moliya vazirligining tashkiliy tuzilishi quyidagi rasmda aks ettirilgan (22.8-rasmga qarang).