Davlat byudjeti” fanidan O’quv uslubiy majmua

11.2. Byudjet taqchilligining shakllari. Taqchillikni keltirib chiqaruvchi omillar. Taqchillikni qoplash manbalari


Amaliyotda byudjet daromadlari va xarajatlarining tengligiga hamma vaqt ham erishilavermaydi. Ayrim hollarda byudjetning daromadlari uning xarajatlaridan ko’p bo’lishi mumkin. Bunday byudjet profitsitli byudjet deyiladi. Aksincha, ba’zi hollar-da esa byudjetning xarajatlari uning daromadlaridan ko’proq bo’ladi. Shunga muvofiq ravishda byudjet xarajatlarining byudjet daromadlaridan ko’p bo’lishiga byudjet defitsiti deyiladi.
Taqchillikning hajmi:

• 
  milliy valyutada absolyut summada;
  
• 
  mamlakat yalpi ichki mahsuloti hajmiga nisbatan;
  
• 
  milliy daromad hajmiga nisbatan;
  
• 
  byudjet daromadlari va xarajatlariga nisbatan foizlarda aniqlanadi.
  

Boshqa hollar teng bo’lgan sharoitda, byudjet defitsiti vujudga kelishining eng umumiy sabablari quyidagilardan iborat bo’lishi mumkin:

• 
  iqtisodiyotni rivojlantirish uchun yirik davlat kapital quyilmalarini amalga oshirishning zarurligi;
  
• 
  favqulodda hodisalarning mavjudligi;
  
• 
  iqtisodiyotdagi tanazzulli (krizisli) holatlar va uning emirilishi;
  
• 
  moliya-kredit aloqalarining etarli darajada samarali emasligi;
  
• 
  hukumat tomonidan mamlakatdagi moliyaviy holat ustidan etarli darajada nazorat qila olmaslik;
  
• 
  ijtimoiy ishlab chiqarishning nisbatan past darajada sa-maradorligi;
  
• 
  tashqi iqtisodiy aloqalarning nisbatan kam natijaliligi;
  
• 
  byudjet xarajatlarining nooqilona tarkibiy tuzilishi (strukturasi);
  
• 
  mamlakat miqyosida mavjud bo’lmagan mablag’lar hisobidan yashashga intilish;
  
• 
  yirik davlat investitsiyalarini amalga oshirish amaliyo-tining mavjudligi;
  
•