Dav kad indd

Kesishmalar usuli.
burchakli kesishmada bir nuqtaning holati
α
1
va 
β
1
ikkita o‘lchangan gorizontal burchaklar yordamida a va 
b ikkita syomkali asos punktlariga nisbatan aniqlanadi. boshqa 
nuqtalarning holati, ya’ni 2 nuqtaning holati 
α
1
va 
β
1
kabi boshqa 
ikkita burchakni o‘lchash orqali aniqlanadi (1-rasm). O‘lchash 
natijalari jurnalga qayd qilinadi.
1-rasm
2-rasm
α
1
α
2
β
1
A
s
1
β
2
1
2
a va b nuqtalar yordamida planni tuzishda transportir yor-
damida 
α
1
va 
β
1
burchaklari quriladi hamda chiziqlar kesishgan 
joyida planda 1 nuqtaning tasviri olinadi. xuddi shunga o‘xshash 
tarzda planda 2 nuqtaning ham holati olinadi.
agarda 1 nuqtagacha bo‘lgan masofa ruletka uzunligidan osh-
masa, 1 nuqtaning holati chiziqli kesishma yordamida aniqlana-
di, bunda a-1 va b-1 masofalar o‘lchanadi; a nuqtadan planni 
qurishda planning masshtabida a-1 masofaga teng radius bilan 
yoy o‘tkaziladi, b nuqtadan esa – planning masshtabida b-1 

---

37
maso faga teng radius bilan yoy o‘tkaziladi. ushbu yoylarning ke-
sishish nuqtasi planda yo nuqtaning tasviri bo‘ladi. 
burchakli kesishmada gorizontal burchaklarni o‘lchash aniqli-
gi transportir bilan planda ularni qurish aniqligi bilan aniqlanadi, 
ya’ni bu 10°–15°ni tashkil etishi mumkin. Chiziqli kesishtirishda 
masofani o‘lchashning yo‘l qo‘yarli xatosi quyidagi formula yor-
damida aniqlanadi:
m=0,3 mm•M
bu yerda: m – syomka masshtabining maxraji. 
Qutbli usul.
syomkaning qutbli usuli bu koordinatalar ning qut-
bli tizimida tatbiq qilishdir. koordinatalarning mahalliy qutb li 
tizimining boshlanishi (polyusi) sifatida qabul qilgan holda syom-
kani asosning a punktiga teodomit o‘rnatiladi. Qutbli o‘q syom-
kali asosning boshqa punkti b ning yo‘nalishi bilan birlashtiriladi. 
keyin ab yo‘nalishi va tasvirga olinadigan 1 nuq taning yo‘nalishi 
bilan yaratilgan gorizontal burchak, hamda a nuqtadan 1 nuqta-
gacha bo‘lgan masofa o‘lchanadi (2-rasm). 1 nuqta ning holati-
ni planga tushirishda transportir yordamida qurilgan boshqa to-
mondagi 
β
1
burchak, plan masshtabidagi s
1
masofa olinadi. agarda 
1 nuqta holatining xatoligi berilgan bo‘lsa va u ga teng bo‘lsa qutb-
li usulda burchaklar va masofalar o‘lchashning o‘rtacha kvadratik 
xatosini hisoblaymiz. koordinatalarning qutbli tizimida nuqtalar 
holatining xatosi quyidagi formula bilan belgilanadi:
 
M
m
S
m
e
p
s
2
2
2
=
+
+
(
)
β
Ρ
, 
(2)
bu yerda: m
β
– 
β
burchagini o‘lchash xatoligi; m
1
– qutbli maso-
qani o‘lchash xatoligi.
teng tasvir prinsipi bo‘yicha quyidagilarga ega bo‘lamiz:
(
)
/
2
2
2
s
e
m
m
s
M
P 2
P
β
=
⋅
=
⋅
‘
, 
(3)
bundan:
m
M
s
p
=
2
va
m
M
S
p
β
=
⋅
2
,
(4)
masalan, masshtabi 1:m=1:2000 bo‘lsin, bunda

---

38
m
p 
= 0,5mm · 2000 = 1m-s = 100 m bo‘lgan holatda (4) for-
mulani hisoblash natijasi quyidagilarni beradi:
m
β
= 24°; m
s
-0,7m;
m
S
s
=
1
150