Дастурлаш асослари

Шахсий хислатлар.
Юқорида айтиб ѝтилган умумий қобилиятлар, 
муваффақиятли бошқарувни таъминловчи зарур шахс хислатларини аниқлаш, ва 
уларни раҳбарликда ривожлантириш масаласини долзарб қилиб қѝяди. Натижада 
нафақат мазкур хислатларни аниқлаш, балки бу йѝналишдаги тадқиқотларни 
ташкил этиш бѝйича бир қатор вазифаларни ҳал этишни талаб қилади. Бу борада 
амалий фаолият олиб борувчи тадқиқотчиларнинг таъкидлашича, раҳбарларни 
баҳолаш кадрлар билан ишлаш масаласининг энг нозик қисмига айланган. 
Маълумки, раҳбарликка оид шахс хислатларини аниқловчи бир қанча психологик 
методлар мавжуд бѝлиб, уларни муваффақиятли қѝллай олиш бир томондан 
тадқиқотчи малакасига келиб тақалса, иккинчи томондан ушбу методикаларнинг 
ишчанлиги ва олинган маълумотларнинг ҳаққонийлиги масаласи туради. 
Масалан, ғарбда ишлаб чиқилган тест ва сѝровномаларни маҳаллий ҳудудимизга, 
менталитетимизга мослаштириш шу вақтгача долзарб бѝлиб келганига гувоҳмиз. 
Муваффақиятли раҳбарликка оид шахс хислатларини талқин этарканмиз, 
шу мавзу юзасидан чет эл олимлари томонидан ѝтказилган баъзи бир тадқиқот 
натижаларига мурожаат этамиз. Америка ва Япониялик 1500 менежерларни 
ѝрганиш асосида самарали раҳбарликка оид қуйидаги хислатлар ажратиб 
кѝрсатилади: 

стратегик режалаштиришга мойилликнинг кучлилиги;

ишчиларни, меҳнат ресурсларини тақсимлаш бѝйича мақбул ва ѝз 
вақтида қарор қабул қилиш; 

фаолият доирасини кенгайтириш ѐки юксак тартибда меҳнат қилиш 
эвазига ѝз масъулиятини оширишга интилиш; 

хавфли шароитда ижодий ва рационал қарор қабул қила олиш; 

ѝз кучига чексиз ишонч; 

ѝз ҳуқуқларини англаш ва масъулиятни ҳис қилиш; 

кези келганда қурбон беришга ҳам тайѐр туриш;

мулоқот малакаларини мукаммаллаштиришга интилиш; 

мураккаб ва инқирозли вазиятдаги жараѐнларни таҳлил этиш ва 
интуитив тарзда башорат қила олиш; 

меҳнатга юксак қадрият сифатида қараш ва унга бутун куч-ғайратни 
сафарбар этиш; 

айбдорни излаш эмас, балки муаммони ҳал этишга интилиш, таваккалдан 
қѝрқмайдиган ва мустақил фикрдаги ходимлар билан ишлаш хоҳиши;

---

96 

амалга оширилаѐтган ғоя ва натижаларни ишлаб чиқаришга, жорий 
этишга худди шахсий мулкдек қараш. 
Япониялик ва Америкалик менежерларни қиѐсий ѝрганиш натижасида 
олинган хулосалар шундан иборат бѝлдики, япон менежерлари ѝз бошқарув 
фаолиятида ижтимоий психологик жиҳатларга кѝпроқ эътибор беришар экан ва 
жамоа фаолиятини ташкил этиш қобилияти етакчи ѝринда турар экан. 
Америкалик менежерлар эса ходимларда якка тартибдаги ташаббусни кѝпроқ 
рағбатлантиришар экан. 
Маълумки, бошқарувнинг кѝп соҳаларида муваффақиятли раҳбарлик 
фаолиятини таъминловчи шахс хислатларини аниқлашга доир кѝплаб тадқиқотлар 
олиб борилган. жумладан, ѝтган асрнинг 50 йилларида, ҳар қандай соҳада 
уддабурро раҳбар бѝла олишликка тегишли хислатлар мавзуида юздан ортиқ 
тадқиқотлар ѝтказилди. натижада, бошқарувни мукаммал ижро этувчи ҳамма 
раҳбарларга хос фазилатлар умумлаштирилганда, атиги 5% хислат кѝзга 
ташланди. булар қуйидагича: 

ақл-идрок, мураккаб ва мавҳум муаммоларни ечиш қобилияти ѝртадан 
баланд, аммо жуда юқори бѝлмаслиги шарт;

ташаббус, ҳаракатга эҳтиѐжни англаш ва шунга тааллуқли салохиятга 
эгалик; 

ѝзига ишонч, ѝз маҳоратини ва интилишларини юксак баҳолаш. 
Лекин кѝп тадқиқотчилар диққат-эътиборларидаги асосий хусусиятлардан 
бири - раҳбар шахсига хос доминантлик (устунлик)ка интилишдир. Айнан шу 
сифат раҳбарнинг ташаббусни ѝз қѝлига, гуруҳга етакчилик қилишига ва 
мураккаб вазиятда масъулиятни ѝз бѝйнига олишига замин яратади. Шу 
муносабат билан тадқиқотчи Р. Стогдилл қаламига мансуб «Раҳбар 
қѝлланмаси»да доминантлик бошқарувга зарур сифатлар рѝйхатида биринчи 
ѝринга қѝйилади. Доминантлик сѝзи бир неча маънони англатади. Раҳбарлик 
мавзусидан келиб чиқилса,