Дастурлаш асослари

Ходимлар мотивациясини бошқариш 
Бошқарувда мотивация тушунчаси.
Ходимларни мотивациялаш 
бошқарув психологиясида катта ѝрин эгаллаган мавзулардан биридир. Афсуски, 
мотивация сѝзининг ѝзбек тилида тѝғридан тѝғри таржимаси мавжуд эмас ва бу 
сѝз кундалик мулоқотда кам ишлатилади. Шу муносабат билан мотивация 
сѝзининг психологик мазмуни ва бошқарув амалиѐтида қѝлланиш имконияти 
ҳақида гаплашамиз. 
Мотивация мотив сѝзидан келиб чиқади ва бирон ҳаракат сабаби маъносини 
англатади. Фаолият асоси сифатида аввал одамда у ѐки бу эҳтиѐж пайдо бѝлади, 
шундан сѝнг эҳтиѐж қондирилиши учун ҳаракат амалга оширилади. Айнан шу 

---

64 
ҳаракатга туртки бѝлувчи ички куч мотив ва эҳтиѐжни қондириш давомида ишга 
тушувчи қатор мотивлар мажмуаси мотивация деб, аталади. Бошқарув соҳасига 
оид мотивация - ходим ѐки меҳнат жамоасини ташкилот мақсадлари сари 
фаолиятга ундаш маъносини англатади.
Мотивациянинг икки шакли фарқланади:
1. Ташқи мотивация
– ходимларни ишга жалб этиш ва фаолиятга ундаш 
мақсадидаги ташкилот томонидан амалга оширилувчи тадбирлар.
2. Ички мотивация
– одамнинг бирон йѝналиш бѝйича фаолиятини таъминловчи 
ѝз хоҳиши, эҳтиѐжи ва манфаатлари.
Албатта, самарали бошқарув амалиѐти нуқтаи назаридан мотивациянинг 
иккинчи шакли анчагина унумли ва мақбул кѝриниш касб этади. Ходимнинг 
бирон фаолиятни ѝзи танлаши, бу фаолиятга фаолликни ѝзи қабул қилиши ва 
мақсад сари йѝналиши ҳар қандай раҳбар учун хавас қилишига арзигулик 
ташкилий масаладир.
Раҳбар ѝз итоатидаги ходимни бирон ишга қандай жалб этиш, мақсад сари 
интилишини таъминлаш ва бошлаган ишини охиригача етказиш ҳақида ѝйлар 
экан, бу йѝналишда турли услубларга мурожаат этади. Кимдир ходимни 
мотивацияловчи омил сифатида пул, моддий маблағ деган тушунча билан яшаса, 
бошқа бир раҳбар ходимнинг лавозимда, мансабда ѝсиши асосий туртки деб 
қараши, яна бир раҳбар эса ходимни фаолликка ундаш асоси сифатида иш шарт-
шароитини яхшилаш ва ходимга муносабатни ижобийлаштириш деб тушуниши 
мумкин. Албатта, ушбу санаб ѝтилган омилларнинг ҳаммаси туртки берувчи куч 
сифатида иштирок этади.