Дастурлаш асослари

Кутиш назарияси
америкалик психолог В.Врум томонидан 1964 йилда 
ишлаб чиқилган. Унинг моҳияти шундаки, мотивация нафақат эҳтиѐжни 
қондиришга, шунингдек мақсадга эришиш учун танланган ҳоҳишга ҳам боғлиқ. 
Кутиш назариясида 3 та муҳим омилнинг ѝзаро муносабати асосий ѝринни 
тутади. Кутилган нарса қанчалик қониқишга олиб келса, шунчалик мотивация 
кучли бѝлади. Бу деган сѝз – эҳтиѐж тушунчасидан ташқари раҳбар мураккаб, 
қийин ишга, астойдил ишланган яхши ҳам тѝланадиган ва рағбатлантирадиган 
вазиятларни яратиши керак. Кутиш назариясининг моҳияти ҳам шуни тақозо 
этади. Адолатлилик назариясига биноан кишилар ѝзлари эришган рағбат 
даражасини шу тизимда банд бѝлган бошқа кишилар эришган рағбат даражаси 
билан қиѐсий таққослайди: Дж.Адамс фикрича, ҳаражат таркибида нафақат 
ходимнинг мазкур ишни бажаришга сарфланган меҳнати шу билан бирга унинг 
шу корхонада ишлаган иш стажи, малака даражаси, ѐши, социал мавқеи кабилар 
ҳам инобатга олинган. 
Агар барча баҳолашлар ва таққослашлар натижада адолатсизликка йѝл 
қѝйилганлиги маъулм бѝлса, у ҳолда мотивация омиллари ижобий томонга 
ишлайди. Ўзгаларга қандай ѐндашилган бѝлса, унга ҳам худди шундай 
ѐндашилса, бу ҳолда ходим кучига куч қѝшлиб, меҳнат қилади ва аксинча, яъни 
агар ходим бу ерда адолатсизликка йѝл қѝйилганини сезса, рағбатлантиришда 
тенгсизлик бѝлган бѝлса, у ҳолда корхонада асаббузарлик ҳолати вужудга келиб, 
ихтилофларнинг содир бѝлишига сабаб бѝлади. Адолат тарози бузилган бѝлади. 
Кимки қѝлидан келадиганидан ортиқчасига интилса, у адолатдан маҳрумдир. 
Токи кишилар меҳнатига, қобилиятига, билим – заковатига яраша тақдирланмас 
эканлар, улар унумдорликни, интенсивликни оширишга ҳаракат қилмайдилар. 
Корхонада ҳамжиҳатлик муҳити қарор топмайди. Мувафаққиятга интилувчи 
раҳбар ана шу регулятор ва омилларга асосланиб, ѝз ишончи билан бошқаларга 
етакчи бѝлиб, улар орқали хизмат кѝрсатадиган мижозларни ғалабага 
ишонтиради.
Мотивация –
бу фақат мукофотларни тарқатиш эмас. Ўз хизмат 
вазифаларини бажара олмаган ѐки меҳнат интизомини бузган ходимларни 
адолатли жазолаш ҳам уларни ѝз фаолиятларини яхшилашга ундайди.