Дастурлаш асослари

перцептив
томонидир. Яъни мулоқот 
жараѐнида одамлар бир-бирлари билан маълумотлар алмашиниб, ѝзаро таъсир 
кѝрсатибгина қолмай, балки бир-бирларини тѝғрироқ ва аниқроқ англашга, 
тушунишга ва идрок қилишга ҳаракат қиладилар. Бу томон шахсий идрок ва 
тушуниш муаммоси билан боғлиқдир. Биргаликдаги фаолият жараѐнида 
одамларнинг бир-бирларини тѝғри тушунишлари ва аниқ идрок қилишлари 
мулоқотнинг самарали бѝлишини таъминлайди.
Одамларнинг бир-бирларини идрок қилиш механизмлари борасида қатор 
психологик қонуниятлар мавжуд. Бундай механизмлар фанда идентификация, 
рефлексия ва стереотипизация деб аталади.
Идентификация
шундай психологик ҳодисаки, бунда суҳбатдошлар бир-
бирларини тѝғрироқ идрок қилиш учун ѝзларини бир-бирларининг ѝрнига қѝйиб 
кѝришга ҳаракат қиладилар. Яъни, ѝзидаги билимлар, тасаввурлар, ҳислатлар 
орқали бошқа бировни тушунишга ҳаракат қилиш, ѝзини биров билан онгли ва 
онгсиз солиштириш идентификациядир.
Рефлексия
эса мулоқот жараѐнида суҳбатдошнинг позициясидан туриб 
ѝзини тасаввур қилишдир, яъни рефлексия бошқа одамнинг идрокига тааллуқли 
бѝлиб, ѝзига бировнинг кѝзи билан қарашга интилишдир. Бунингсиз одам 

---

81 
мулоқот жараѐнида ѝзини аниқ билмаслиги, нотѝғри мулоқот шаклларини 
танлаши мумкин.
Стереотипизация
одамлар онгида мулоқотлар мобайнида шаклланиб, 
ѝрнашиб қолган, кѝникиб қолинган образлардан шаблон сифатида фойдаланиш 
ҳодисасидир. Идрок ва тушуниш борасидаги бундай хатоликлар 
каузал 
атрибуция
(лотинча «кауза» – сабаб, «атрибусио» – бермоқ, қѝшиб бермоқ 
маъносини билдиради) деб аталади. Нотаниш одам ҳақида тушунчанинг 
шаклланишида у ҳақда берилган бирламчи маълумот ѐки установка катта роль 
ѝйнайди.
Таъсирланиш
кѝпроқ оммага хос бѝлиб, диний ишонишлар, оммавий психоз 
ҳолатлари билан боғлиқ. Бунинг натижасида шахс беихтиѐр маълум психологик 
ҳолатга тушиб қолади. Таъсирланишнинг манбаи тѝсатдан пайдо бѝлган ҳолат ѐки 
маълумот бѝлиб, уни одам онгли таҳлилсиз қабул қилади.