Дастурлаш асослари

1) детерминант, яъни ашѐвий-амалий келишмовчиликлар ва
2) шахсий прагматик манфаатлар ўртасидаги тафовутлар кўринишида 
майдонга чиқади.
Можароларнинг келиб чиқишига ѝзаро англашилмовчиликлар ҳам сабаб 
бѝлади. Бу айтилган талабнинг, буйруқнинг маъноси суҳбатдош учун мувофиқ 
эмаслигидир. Бу ҳол уларнинг ѝзаро ҳамжиҳатлиги ва биргаликда ҳаракат 
қилишлари учун тѝсқинлик туғдиради.
Одамлар мулоқот жараѐнида тил бирликларидан ташқари турли хил 

---

80 
нолисоний воситалардан: имо-ишоралар, кулгу, оҳанг ва бошқалардан ҳам 
фойдаланадилар. Имо-ишора, оҳанг, тѝхташ (пауза), кулгу, йиғи, кѝз қарашлар, 
юз ифодалари ва бошқалар коммуникациянинг нутқсиз воситалари бѝлиб, улар 
мулоқот жараѐнини янада кучайтириб, уни тѝлдиради, баъзан эса нутқли 
мулоқотдан ҳам кучлироқ мазмун ифодалайди.
Мулоқотнинг интерактив томони кишиларнинг мулоқот жараѐнидаги 
биргаликдаги фаолиятида бир-бирларига бевосита амалий жиҳатдан таъсир 
этишларини таъминлайди. Шу туфайли одамлар ҳамкорликда ишлаш, бир-
бирларига ѐрдам бериш, бир бирларидан ѝрганиш, ҳаракатлар мувофиқлигига 
эришиш каби қатор қобилиятларини намоѐн қилишлари мумкин. Аслини олганда, 
ҳар қандай мулоқот, агар у бемаъни, мақсадсиз, қуруқ гаплардан иборат бѝлмаса, 
доимо 
суҳбатдошларнинг 
ҳулқ-атворларини, 
уларнинг 
ѝй-фикрларини 
ѝзгартириш имкониятига эга.
Жамият миқѐсида одамларнинг турли вазиятларда ѝзларини тутишлари, 
ҳулқ-атворларининг 
бошқарилиши 
маълум 
психологик 
қонуниятларга 
боғлиқлигини кѝриш мумкин. Бунга сабаб, жамиятда қабул қилинган турли 
меъѐрлар, қонун-қоидалардир. Зеро, ѝзаро мулоқот ва ѝзаро таъсир жараѐнларида 
шундай хатти-ҳаракатлар одати кишилар онгига сингиб қоладики, уларни ҳар бир 
киши меъѐр сифатида қабул қилади.
Турли ролларни бажараѐтган шахсларнинг ѝзаро мулоқотлари кутишлар 
тизими орқали бошқарилади. Масалан, хоҳлайдими ѐки йѝқми, ҳар бир одамдан 
маълум ҳаракатларни кутиладики, улар унинг айни пайтдаги ижтимоий ролига 
зид бѝлмаслиги керак. Масалан: ҳар бир одамнинг одоби, ѝз касбининг устаси 
эканлиги, бошқаларни тушуна олиши, уларнинг индивидуал хусусиятларини 
ҳисобга олган ҳолда иш тутиши унинг тактга эга эканлигининг белгисидир. 
Тактсиз одам эса, бунинг аксидир.
Мулоқотнинг яна бир томони – унинг