Dastlabki yillar Maktab yillari Kurash 4 Patent ofisi

Ilm – fan olamini larzaga solgan ixtiro

1905 – yilni tarixchilar, Eynshteyn hayotidagi ‘’ Mo’jiza yili ‘’ deb atashadi. Sababi aynan shu yili u ilm – fan olami uchun juda muhim va qimmatli bo’lgan beshta maqola yozdi. Maqolada yoritilgan fikrlar butun dunyo olimlarini junbushga keltirdi.

Har bir yozilgan teorema Eynshteynni naqadar mislsiz va noyob olim ekanligini isbotladi va uni mashhurlik cho’qqisini zabt etishiga sabab bo’ldi desak mubolag’a bo’lmas. Hayratlanarli tomoni u mazkur besh ilmiy maqolani bor yo’g’I bir oyda yozib tugatdi. Bularning hammasini uning bir o’zi amalga oshirgani yanada e’tiborga molik hodisa edi. Ayni paytda u professional olim sifatida tanilmagan bo’lib, u haqda hech kim bilmasdi. Bironta universitet unga xayrihohlik ko’rsatib uning ilmiy ishlarini qo’llab quvvatlamagan. Odamlar ko’z o’ngida u hech kim, bor – yo’g’i patient ofisining oddiy xodimi edi xolos.

1905 – yilning Martida, ‘’ Annalen der physic ‘’ ilmiy jurnali uning ilk maqolasini qabul qildi. Maqolada Eynshteyn, yorug’lik qismlardan xuddi Nyuton singari yorug’lik qismlardan iborat degan g’oyani ilgari surdi. Endilikda fanda fotonlar degan atama paydo bo’ldi. Maqolaning eng dolzarb tomoni bu uning fotoelektrik ta’siri haqida ekanligi edi.

Fotoelektrik, elektr tokida ya’ni metal jismda harakatlanadi va metal yorug’likni vujudga keltiradi. Ta’sirlanish g’oyasi qaysidir ma’noda bir paytlar amalda sinalgan bo’lsada, aynan nima sababdan ta’sirlanishning vujudga kelish sabablari olimlar o’rtasida jumboq bo’lib kelardi.

Maqolada Eynshteyn, yorug’lik metal jismda elektronlar bilan reaksiyaga kirishishi natijasida fotonlar vujudga kelishini isbotlaydi. Ilmiy jurnal Eynshteyn maqolasini nashr qildi, biroq uning bu ixtirosi to’g’risida juda kam sonly olimlargina xabardor bo’ldi. Ba’zi tadqiqotchilar uning teoremalari yuzazidan tajribalar o’tkazdi. Afsuski, natijalar ko’ngildagidek muvaffaqiyatli chiqmadi.

1905 – yilning Aprelida Eynshteyn boshqa bir maqolasini ‘’ Annalen der physic ‘’ jurnaliga yubordi. U ‘’ Molekulalar hajmini aniqlash ‘’ deb nomlandi. U paytlarda atomlar va molekulalar olimlar o’rtasida munozarali mavzu bo’lsada, Eynshteyn tabiatda ularning mavjudligiga shubhasiz ishonardi. U o’z izlanishlari davomida molekulalar haqiqatda mavjudligini va ularning hajmini aniq o’lchash mumkinligini bayon qildi. U molekulalar suyuqlikda tarqalishidan kelib chiqqan holda, ularning hajmini o’lchash degan fikrni ilgari surdi va buning isboti sifatida formula yaratdi.

May oyida u o’zining uchinchi maqolasini ham ‘’ Annalen der physic ‘’ ga jo’natdi. Mazkur g’oya, o’nto’qqizinchi asrning o’rtalarida yashab ijod etgan, Shotland botanigi Robert Brown ishidan kelib chiqib dunyoga kelgan edi.

Brown o’zining mikroskop tadqiqotlaridda, gul change donalarini suvga tashlab ularning raqsini kuzatadi. Bu hodisa fanda ‘’ Brown harakati ‘’ deb nom oldi. U paytlarda bu hodisaning ilmiy sababini hali hech kim bilmasdi. Olimlar bu harakatlanishni oddiygina, molekulalarning bir – birlari bilan to’qnashishi natijasida vujudga keladi degan fikrda edilar.

Eynshteyn, gul donachalarining tartibsiz harakatlanishi, suyuqlik molekulalari bilan gul doni molekulalarining to’qnashishi natijasida vujudga keladi degan xulosaga keladi, hamda aynan shu mavzuga doir to’rtinchi g’oyasini ilgari surib, bu harakatlanish jarayoni qay tarzda vujudga kelishini isbotlab beruvchi maxsus matematik formula kashf qildi.