Дарслик тошкент – iqtisodiyot – 2019

commodity, net barter terms of 
trade
) — маълум бир товарнинг экспорт ва импорт нархларининг ѐки барча 
товарлар бўйича экспорт ва импорт нархлари индексларининг нисбатидир. 
ToT = P
x
/P
im
• Даромадни ифодаловчи савдо шартлари (
income terms of trade
) — 
мамлакатнинг жами экспортдан келган тушум ҳисобига қанча товар импорт 
қила олиши салоҳиятини кўрсатувчи индекс. Бу индекс товар савдо 
шартларини экспортнинг миқдор индекси (
Q
x
)га кўпайтириш орқали 
ҳисобланади. Бу индекснинг ўсиши экспортдан тушумни ортиши ҳисобига 
импорт қилиш салоҳияти ортишини кўрсатади. 
ToT = (P
x
/P
im
) x Q
x
• Омиллар билан боғлиқ савдо шартлари (
factor terms of trade
) — импорт 
нархларини бир ѐки бир неча ишлаб чиқариш омилларининг самарадорлиги 
билан боғловчи, экспорт тармоқларида самарадорликни бир бирликка ошиши 
ҳисобига қанча миқдорда қўшимча импорт қилиш мумкинлигини кўрсатувчи 
индекс. Бу кўрсаткич товар савдо шартларини экспорт тармоқларидаги 
самарадорлик индексига (
Q
x
) ѐки ушбу мамлакатда экспорт тармоқларидаги 
самарадорлик 
индексини 
импорт 
қилинаѐтган 
мамлакат 
экспорт 
тармоқларидаги самарадорлик индексига нисбатига (
Q
x
/Q
im
) кўпайтириш 
орқали ҳисобланади.
ToT = (P
x
/P
im
) x (Q
x
 /Q
im
)
Халқаро савдо ва иқтисодий ўсиш орасидаги боғлиқлик ҳамиша жиддий 
мунозаралар учун мавзу бўлиб келган: бир томондан ишлаб чиқаришни 
кучайтириш экспортга янада арзонроқ товарлар таклифини кенгайтиришга ва 
янги бозорларни эгаллашга олиб келиши мумкин, аммо бошқа томондан эса, 
бунинг натижасида иқтисодий ўсишнинг тезлашуви туфайли мамлакатда юзага 
келган устунликлар янада арзон экспорт нархлар орқали хорижга ўтиб кетади. 
Ўсиш, унинг халқаро савдога таъсири нуқтаи назаридан нейтрал, экспортни 
кенгайтиришга қаратилган ва импорт ўрнини қоплашга қаратилган бўлиши 
мумкин. Ўсишнинг халқаро савдога таъсири қандай ишлаб чиқариш омиллари - 
экспортни кенгайтиришга қаратилган омиллар ѐки импорт ўрнини қоплашга 
қаратилган омилларнинг ўсиши билан аниқланади.
Фараз қилайлик, Ўзбекистон ва Япония фақат 1- ва 2-товарларни ишлаб 
чиқаради.
Горизонтал ўққа 1-товарнинг нисбий миқдорини унинг ўсишини инобатга 
олган ҳолда