Дарслик тошкент – iqtisodiyot – 2019

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.3.1-а расм. Савдо бўлмаган шароитдаги мувозанат (Ўзбекистон). 
 

---

35 
2.3.1-б расм. Савдо бўлмаган шароитдаги мувозанат (Япония). 
1-б расмдаги ишлаб чиқариш имкониятлари эгри чизиғи эса Япония ўзи 
нисбий устунликка эга бўлган 2-товарнинг ҳар бир қўшимча бирлигини ишлаб 
чиқаришни таъминлаш учун борган сари ортиб борувчи 1-товар бирлигидан воз 
кечишга мажбур бўлишини кўрсатмоқда.
@ 
Трансформациянинг чегаравий меъѐри (marginal rate of 
transformation) — 1-товарнинг қўшимча бирлигини ишлаб чиқариш учун воз 
кечиладиган 2-товар сони. 
Ўрнини қоплашнинг чегаравий меъѐри (marginal rate of substitution) — 
мавжуд истеъмол даражасининг сақланиб қолиши таъминланган ҳолда 1-
товарнинг қўшимча бирлигини ишлаб чиқариш учун воз кечиладиган 2-товар 
миқдори.
Халқаро савдо қуйидаги жиҳатлар билан характерланади: 

Ишлаб чиқариш имкониятлари эгри чизиғи ҳар бир мамлакатда 
турлича, бу уларда ўзаро савдога киришишга иштиѐқ туғдиради;

Агар ишлаб чиқариш имкониятлари эгри чизиғи мос келса, яъни ишлаб 
чиқариладиган товарлар нисбати ҳар икки мамлакатда бир хил бўлса, ўзаро 
савдо истеъмолчиларнинг диди ва истакларидаги фарққа асосланади, бу эса 
жуда яқин мамлакатларда ҳам ҳеч қачон тўлиқ мос келмайди; 

Таклиф трансформациянинг чегаравий меъѐри, талаб эса ўрнини 
қоплашнинг чегаравий меъѐри билан аниқланади;

Халқаро савдо амалга ошадиган мувозанат нархи товарга бўлган жаҳон 
нисбий талаби ва жаҳон нисбий таклифи билан аниқланади. 
Мамлакатлар бир-бири билан савдо муносабатларига киришгунча бўлган 
мувозанат трансформациянинг чегаравий меъѐри (таклиф) ва ўрнини 
қоплашнинг чегаравий меъѐри (талаб) ўртасидаги ўзаро таъсир орқали 
ўрнатилади. Ўзбекистоннинг ишлаб чиқариш имкониятлари эгри чизиғи 

---

36 
ўрнини қоплашнинг чегаравий меъѐри эгри чизиғи (I) билан A нуқтада 
туташган, ушбу нуқтада мамлакат эҳтиѐжларини қондириш максимал даражага 
этади – Ўзбекистон ўзи ишлаб чиқарадиган 1- ва 2- товарларни максимал 
миқдорда истеъмол қилади. Япониянинг ишлаб чиқариш имкониятлари эгри 
чизиғи эса ўрнини қоплашнинг чегаравий меъѐри эгри чизиғи (I*) билан A* 
нуқтада туташган, яъни ушбу A* нуқтада мамлакат эҳтиѐжларини қондириш 
максимал даражага этади – Япония ўзи ишлаб чиқарадиган 1- ва 2- товарларни 
максимал миқдорда истеъмол қилади.
Ишлаб чиқариш имкониятлари эгри чизиғлари ва ўрнини қоплашнинг 
чегаравий меъѐри эгри чизиғлари шаклининг ҳар хиллиги туфайли 1- ва 2-
товарларнинг Ўзбекистон ва Японияда (A ва A*) турлича бўлади. 1-товарнинг 
нисбий мувозанат нархи Ўзбекистонда A нуқтадан ўтувчи тўғри чизиқ билан 
ифодалан ва у 2-товарнинг 1/4 бирлигига тенг, яъни P
A
= P
1
/P
2
= 1/4
Японияда эса ушбу нарх A* нуқтадан ўтувчи тўғри чизиқ билан 
ифодаланган бўлиб, бу нисбий нарх 2-товарнинг 4 бирлигини ташкил этади: P
A
*
= P
1
/P
2
= 4
Шу нарса аниқ равшанки,