Дарслик тошкент – iqtisodiyot – 2019

Халқаро Суд 
Халқаро Суд - Бутунжаҳон суди сифатида ҳаммага маълум бўлиб, у 
Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг бош суд органидир. Бош Ассамблея ва 
Хавфсизлик Кенгаши томонидан сайланган 15 судядан ташкил топган Халқаро 
Суд давлатлар ўртасидаги можароларни бартараф этиш билан шуғулланади. 
Давлатларнинг - суд муҳокамасида қатнашишлари ихтиѐрийдир, бироқ 
давлатлар шунга рози бўлсалар, улар Суд қарорига бўйсунишлари шарт. 
Шунингдек, Бош Ассамблея ва Хавфсизлик Кенгаши илтимослари билан Суд 
консултатив хулосалар чиқариш ишлари билан ҳам шуғулланади. 

---

184 
Котибият 
Котибият Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бош Ассамблеяси, 
Хавфсизлик Кенгаши ва бошқа ташкилотлари кўрсатмаларига мувофиқ тезкор 
ва маъмурий ишларни амалга оширади. Уни умумий маъмурий раҳбарликни 
олиб борадиган Бош котиб бошқаради. Ҳозирги вақтда Котибият қарийб 
дунѐнинг 160 мамлакатидан бўлган 8900 киши ишлайдиган етти депортамент ва 
турли бошқармалардан ташкил топган. Бундан ташқари Нью-Йорк, Женева, 
Вена ва Найробида Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг бўлимлари мавжуд. 
БМТ иқтисодий соҳада асосан қуйидаги тўртта йўналиш бўйича фаолият 
олиб боради: 
-глобал муаммоларни ҳал этиш; 
-давлатларнинг иқтисодий ҳамкорлигига кўмаклашиш; 
-мамлакатларнинг иқтисодий ривожланишидаги узилишларни енгиб 
ўтиш; 
-ҳудудий ривожланишни рағбатлантириш. 
Юқорида санаб ўтилган йўналишларнинг ҳар бири БМТ муассасаларнинг 
фаолиятида ахборот, техника-маслаҳат ва молия соҳасида ҳамкорликларни ҳам 
ўз ичига олади. БМТ бош ва ѐрдамчи органлари, шунингдек 18 та 
махсуслаштирилган институт ва бир қатор автоном тузилмалар бўлимлари Бош 
Ассамблея (БА), Иқтисодий ва Ижтимоий Кенгаш (ЭКОСОС) ҳамда 
Секретариат ҳисобланади. 
Бош Ассамблея йилида бир марта сессиялар ўтказади (сентябр, декабр), 
бу сессияларнинг ҳар бирида раис, унинг ўринбосарлари ва асосий 
қўмиталарнинг бошлиқлари сайланади. Жаҳон иқтисодиѐтидаги асосий 
масалалар ҳам умумий мажлисларда ҳам махсус иккинчи қўмита доирасида 
муҳокама қилинади. 
БМТнинг иқтисодий ва ижтимоий кенгаш бўлими (ЭКОСОС) 1946 йилда 
ташкил этилган. 54 мамлакат унинг аъзолари саналади ва аъзоларнинг учдан 
бир қисми (Буюк Британия, Хитой, Россия, АҚШ ва Франциядан ташқари) ҳар 
йили уч йил муддатга қайта саналади. Юқоридаги бешта давлат уруш ва 
тинчлик масалалари билан шуғалланувчи Хавсизлик кенгашида бўлгани каби 
доимий равишда ЭКОСОС таркибига киради. Кенгаш одатда бир йилда икки 
марта (ижтимоий-ҳуқуқий ва гуманитар мавзуда, шунингдек, иқтисодий ва 
ижтимоий масалалар бўйича) сессия ўтказади. ХИМ муаммолари бўйича 
қарорлар ва тавсиялар қабул қилиш ҳуқуқига эга бўлган барча ташкилотлар 
фаолиятини мувофиқлаштириш масъулияти ҳам ЭКОСОС зиммасидадир. 
Бугунги кунга келиб ЭКОСОС олтита доимий қўмита, еттинчи функционал ва 
бешта ҳудудий комиссияларни таъсис этган. Булардан ташқари 18 та 
махсуслаштирилган муассаса, Жаҳон озиқ-овқат дастури ва ЮНКТАД/УСТ 
Халқаро савдо маркази ҳам ЭКОСОС патронажи остида фаолият олиб боради. 
БМТнинг иқтисодий органлари тизимида учинчи бўғин сифатида Секретариат 
фаолият олиб боради. Секретариат бир неча бўлимлардан (иқтисодий ва 
ижтимоий масалалар бўйича Департамент) таркиб топган бўлиб, маъмурий-
ижрочи тузилма сифатида иш олиб боради. 

---

185 
Жаҳон хўжалиги муаммоларини ҳал қилишда БМТнинг савдо ва 
тараққиѐт бўйича Анжумани (ЮНКТАД) ва БМТнинг саноат тараққиѐти 
бўйича ташкилоти (ЮНИДО) тўғрисида алоҳида тўхталиб ўтиш лозим. 
1964 йилнинг охирида БМТнинг Бош Ассамблеяси халқаро савдо бўйича 
ҳамкорликка кўмаклашиш учун ЮНКТАДни таъсис этиш ҳақида қарор қабул 
қилди. Анжуманнинг олий органлари тўрт йилда бир ўтказиладиган сессия ва 
йилда икки марта тўпланадиган Кенгаш ҳисобланади. Кенгаш назорати остида 
доимий қўмиталар, вақтинчалик ишчи гуруҳлари ва Секретариат фаолият 
кўрсатади. ЮНКТАДга ҳозирги кунда 186 та давлат аъзо бўлиб, унинг штаб-
квартираси Женевада жойлашган. ЮНКТАД раҳбарлиги остида ўтказилган 
ҳукуматлараро маслаҳатлар натижасида бир қатор муҳим савдо битимлари 
имзоланди, хом-ашѐ товарлари савдоси соҳасидаги ҳолатларни ўрганиш учун 
эксперт гуруҳлари ташкил этилди. Анжуман Европа ва Америка бозорларида 
ривожланаѐтган мамлакатларнинг маҳсулотлари учун махсус имтиѐзлар бериш 
режимини қувватлаш йўналишида фаолият кўрсатмоқда. 
1967 йилда ташкил этилган ЮНИДО 166 та давлатни бирлаштирган 
бўлиб, унинг штаб-квартираси Вена шаҳрида жойлашган. Бу ташкилотнинг 
бош вазифаси Осиѐ, Африка, Жанубий Америка ва Океаниядаги камбағал ва 
ривожланиш даражаси паст бўлган мамлакатлар гуруҳини иқтисодий 
қолоқликдан олиб чиқиш жараѐнини рағбатлантириш мақсадида БМТ 
доирасида саноат ривожланишини мувофиқлаштиришдан иборат. ЮНИДОнинг 
олий органи икки йилда бир марта чақириладиган Бош Анжуман саналади. 
Бошқарув тузилмалари эса саноат тараққиѐти бўйича кенгаш ва бюджет 
масалалари бўйича қўмита ҳисобланади. ЮНИДО фаолияти ҳукуматлар ва 
хусусий тармоқ билан ҳамкорлик асосида қурилган. Ташкилот инвестициялар, 
техник ва саноат ҳамкорлиги масалалари бўйича форумлар ўтказади. Хорижий 
инвестицияларнинг 
кўпайиб 
боришига, 
ривожланган 
мамлакатларга 
технологиялар етказиб беришга кўмаклашади. Бу масалаларни амалга 
оширишда ЮНИДОнинг Саноат ва технологик ахборотлар банки (СТАБ) 
самарали фаолият кўрсатмоқда. 
Молиялаштиришдаги муаммолар, ортиқча қоғозбозлик ва қарорларнинг 
бажарилишини назорат қилишнинг кучсизлигига қарамасдан, замонавий 
халқаро иқтисодий муносабатларнинг ривожланишида БМТ тизимидаги 
иқтисодий 
ташкилотларнинг 
аҳамияти 
ортиб 
бормоқда. 
БМТнинг 
махсуслаштирилган муассасалари ролининг кучайиб боришида халқаро меҳнат 
тақсимоти 
тузилмасининг 
мураккаблашуви, 
ахборот-технологик 
айирбошлашнинг янгидан-янги каналларининг вужудга келиши жаҳон хўжалик 
ҳаѐтининг жадаллашуви ва шунингдек инсоният олдида турган жиддий глобал 
муаммолар ва ҳ.к.лар муҳим рол ўйнамоқда.