Dars mavzusi: to`ldiruvchi va uning ifodalanishi

DARS MAVZUSI: GAPLARNING TUZILISH JIHATDAN TURLARI: SODDA VA QO‘SHMA GAPLAR, SODDA GAP TURLARI: BIR BOSH BO‘LAKLI VA IKKI BOSH BO‘LAKLI GAPLAR, ULARNING TURLARI

DARS REJASI:
1. Gaplarning tuzilish jihatdan turlari
2. Sodda va qo‘shma gaplar.
3. Sоdda gap turlari: bir bosh bo‘lakli va ikki bosh bo‘lakli gaplar, ularning turlari
Gaplarning tuzilish jihatdan turlari
Ma’lumki, kesimi grammatik jihatdan shakllangan va mazmun tugalligiga ega bo`lgan sintaktik butunlik gapdir. Gaplar tuzilishiga ko`ra 2 xil bo`ladi:

• Sodda gaplar; 2. Qo`shma gaplar

Sodda gap va uning turlari
Bitta predikativlik belgisiga ega bo`lgan gap sodda gap deyiladi. Sodda gaplarda bitta ega va kesim munosabati mavjud bo`ladi. Masalan, Tabiat qaytadan jonlana boshladi. Olim savollarga qiynalmasdan javob berdi
Sodda gaplar tarkibida eganing ishtirok etish yoki etmasligiga ko`ra, asosan, 3 ga ajraladi:

• Egali gaplar;
• Egasi yashiringan gaplar;
• Egasiz gaplar

Egali gaplar
Tarkibida ega ishtirok etgan sodda gaplar egali gaplar sanaladi. Masalan, Qizlar qosh qorayguncha paxta egatlaridan chiqmadilar.
Egasi yashiringan gaplar
Gapda ega ishtirok etmasa ham, gapning kesimidan harakatning bajaruvchisini aniqlash mumkin bo`lgan sodda gaplar. Egasi yashiringan gaplarni:
a) egasi ma’lum gaplar
b) egasi umumlashgan gaplar

Egasiz gaplar

Tarkibida ega qatnashmagan va kesim orqali ham egani tiklab bo`lmaydigan sodda gap egasiz gaplar deyiladi. Egasiz gaplar a)shaxsi noma’lum gaplar, b) atov gaplar, d) so`z-gaplarni o`z ichiga oladi

Sodda gap turlari

Sodda gaplar tarkibida ikkinchi darajali bo`laklarning ishtirok etish-etmasligiga ko`ra:

a) sodda yig`iq gaplar

b) sodda yoyiq gaplar

To`liq va to`liqsiz sodda gaplar

Sodda gaplar to`liq yoki to`liqsiz gaplarga ajratiladi. Gaplarning to`liq-to`liqsizligi, asosan, diologik matnda oydinlashadi.