Daromadlar tengsizligi: mohiyati, sabablari, o‘lchovi 1 Daromadlar tengsizligi tushunchasi va sabablari 4

2-BOB.Aholi daromadining tengsizligi

2.1.Aholi daromadining tengsizligi va uning sabablari

Fuqarolarning daromadlari bo'yicha tengsizligi muammosi tarixan iqtisodiy nazariyaning eng muhim ob'ektlaridan biri bo'lib kelgan. Bu masalaning amaliy ahamiyati yuqori bo'lganligi sababli uni tahlil qilish bilan ko'plab taniqli iqtisodchilar shug'ullangan. Va shunga qaramay, bir ovozdan fikr daromadlarni qayta taqsimlash siyosati zarurligining asosi edi, bunda davlat faol rol o'ynaydi.
Aholi daromadlarining mutlaq miqdori va xarid qobiliyati odamlarning farovonligi va turmush darajasining asosiy ko'rsatkichlari hisoblanadi. Ixtiyoriy daromad darajasi shaxsning moddiy va ma'naviy hayoti, asosiy ehtiyojlarini qondirish, ta'lim va sog'liq uchun imkoniyatlar yaratadi. Aholi va daromadlarni taqsimlashda tengsizlikka qarshi kurashni har qanday davlat iqtisodiy siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri deb hisoblash mumkin.
Daromadlar bo'yicha davlat siyosati "daromadlar va ijtimoiy nafaqalar oluvchilarning turli guruhlarini tabaqalashtirilgan soliqqa tortish orqali ularni davlat byudjeti orqali qayta taqsimlash" .
Olingan daromadlar darajasi va dinamikasini baholash uchun nominal, mavjud va real daromad ko'rsatkichlari qo'llaniladi. Daromadning asosiy turi nominal bo'lib, u asosan mehnat daromadlari, kapital daromadlari va transfert to'lovlaridan shakllanadi.
Olingan daromad insonning farovonlik darajasini yoki turmush darajasini belgilaydi. Jamiyatning pirovard maqsadi - aholi ehtiyojlarini qondirish uchun shart-sharoit yaratish, uning turmush darajasini oshirish, olingan daromadlar miqdoriga bog'liq. Tabiiyki, ijtimoiy taraqqiyotning har bir bosqichida daromadlarni taqsimlash o‘ziga xos xususiyatlarga ega.
Daromad taqsimotiga ta’sir etuvchi yana bir omil iste’mol tovarlari va xizmatlari narxini belgilash jarayoniga davlatning aralashuvidir. Narxlar chegaralarini belgilash yoki ularni belgilash iqtisodiyotni ma'muriy tartibga solish vositasidir. U juda kam qo'llaniladi va bozor iqtisodiyotida uzoq va o'rta muddatli istiqbolda etarli darajada samarali emas.
Ijtimoiy statistikaning eng dolzarb vazifasi kambag'allikni o'rganishdir. Aholi - bu boylikning "boshqa tomoni". Ob'ektiv fakt - aholining daromadlari va iste'moli bo'yicha farqlanishi va har birining o'ziga xos muammolari mavjud. Vaziyatlarning umumiyligi statistikaning ushbu vazifasini hal qilish zarurligini taqozo etadi. Требуется информация о численности населения страны и регионов, проживающего ниже черты бедности, демографическом составе и других особенностях малообеспеченного населения, его среднем доходе, минимальных и средних размерах потребления продуктов питания, продолжительности пребывания в бедности, источниках дохода, занятости трудоспособных членов домохозяйства, размеров социальной помощи va boshq.
Bu muammoning ikki tomoni bor:
daromadlar tengsizligi;
boylik tengsizligi.
Odamlar o'zlariga tegishli bo'lgan ishlab chiqarish omillarini (mehnatini, kapitalini, yerni) odamlarga zarur bo'lgan tovarlarni ishlab chiqarish uchun firmalardan foydalanish uchun ta'minlash natijasida daromad oladilar yoki bu resurslarni o'z firmalarini yaratishga sarflaydilar. Daromadlarni shakllantirishning bunday mexanizmida dastlab ularning tengsizligi ehtimoli belgilab qo'yilgan.
Ushbu holatning sabablari quyidagilardir:

• 
  odamlarga tegishli ishlab chiqarish omillarining turli qiymatlari (kompyuter ko'rinishidagi kapital, asosan, belkurak shaklidagi kapitaldan ko'ra ko'proq daromad keltirishi mumkin);
  
• 
  ishlab chiqarish omillaridan foydalanishda turli muvaffaqiyatlar (taqchil mahsulot ishlab chiqaradigan firmaning xodimi tovari qiyinchilik bilan sotiladigan firmada ishlaydigan bir xil malakadagi hamkasbiga qaraganda yuqori daromadga ega bo'lishi mumkin);
  
• 
  odamlarga tegishli bo'lgan ishlab chiqarish omillarining har xil miqdori (ikkita neft qudug'ining egasi oladi, boshqa narsalar teng bo'lsa, bitta quduq egasidan ko'proq daromad oladi).
  

Soliqlar aholi daromadlarining taqsimlanishiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Daromadning shakllanishiga ta'sir ko'rsatish uchun vertikal va gorizontal tenglik tamoyili o'rnatiladi. Ya’ni, fuqarolar o‘zlarining to‘lov qobiliyatiga qarab soliq to‘lashlari shart. Soliqlar odatda aholi daromadlaridan olinadi, iste'moldan emas, balki jamg'armalarni qoplamaydi. Jamiyatning boy qatlamlariga soliq yukini qayta taqsimlash daromad solig'ining progressiv stavkalari, mol-mulk solig'ining mutanosibligi, ma'lum minimal miqdorlarni daromad solig'idan ozod qilish va soliq imtiyozlarini belgilashdan iborat. Optimal soliq tuzilmasi ijtimoiy farovonlikni maksimal darajada oshiradigan tuzilmadir. Unda adolat va samaradorlik o‘rtasidagi tanlov jamiyatning ushbu maqsadlarga bo‘lgan munosabatini munosib tarzda aks ettiradi.
Soliq stavkalarining katta darajada progressivligi katta sof yo'qotishlarni oldindan belgilab beradi. Daromadlarni taqsimlashda tengsizlikni yumshatish uchun 2001 yil uchun daromadlar to'g'risidagi hisobot amalga oshirilayotgan 2002 yildan boshlab kuchga kirgan soliq imtiyozlari taqdim etildi.
Jismoniy shaxslarning daromadlaridan olinadigan yagona soliq stavkasining joriy etilishi undan tushumlarni yanada qisqartirishi, hududiy byudjetlar katta mablag‘ yo‘qotishi to‘g‘ri ta’kidlangan. "Yagona daromad solig'i stavkasi aholining allaqachon qabul qilib bo'lmaydigan katta ijtimoiy tabaqalanishini kuchaytirishi mumkin bo'lgan taqsimlash funktsiyasini to'liq rad etishga tengdir"
Odamlar o'z daromadlaridan foydalanib, uning bir qismini qo'shimcha ishlab chiqarish omillarini sotib olishga sarflashlari mumkin.Masalan, oila nafaqat ish haqi, balki daromad ko'rinishida ham daromad olish uchun daromadining bir qismini bankka qo'yishi mumkin. qiziqish. Oilaning boyligi shunday shakllanadi, ya'ni. o'zlariga tegishli bo'lgan mol-mulk, oilaning ushbu mulkni olish uchun qancha vaqt sarflaganligi.
Daromad va boylik tengsizligi juda katta bo'lishi va mamlakatdagi siyosiy va iqtisodiy barqarorlikka tahdid solishi mumkin. Shu bois dunyoning deyarli barcha rivojlangan davlatlari bunday tengsizliklarni kamaytirishga qaratilgan chora-tadbirlarni doimiy ravishda amalga oshirmoqda. Ammo bu chora-tadbirlarni ishlab chiqish faqat davlat siyosati yordamida daromadlar va boyliklarning tabaqalanish darajasini, shuningdek, unga ta'sir qilish natijalarini aniq o'lchash qobiliyati bilan mumkin.
Ushbu muammoni hal qilish uchun tengsizlik paydo bo'lishining birinchi omillari - daromadlar farqining ko'lamini baholashda qo'llaniladigan usul bilan tanishamiz. Bu usul uning yaratuvchisi nomi bilan atalgan - "Lorentz egri chizig'ini qurish usuli" .
Lorenz egri chizig'ining shakli daromadlarning notekis taqsimlanish darajasini tavsiflaydi. Egri chiziq qanchalik tik bo'lsa va u mutlaq tenglik egri chizig'idan qanchalik uzoq bo'lsa, daromad taqsimotidagi tengsizlik shunchalik katta bo'ladi va aksincha. Aholining turli guruhlari uchun pul daromadlari miqdorini tavsiflovchi Lorenz egri chizig'i odamlarning farovonligi, ularning sotib olish qobiliyati va shunga mos ravishda talabdagi o'zgarishlarni bashorat qilish imkonini beradi, bu esa NNPni tartibga solish va muvozanatni saqlash uchun zarur choralarni ko'rishga imkon beradi. . Uni qurish uchun biz oilalarning qaysi qismi mamlakat umumiy daromadining u yoki bu ulushini olgani haqida ma'lumotlarga muhtojmiz.
Oilalar ulushi" abscissada, "daromad ulushi" - ordinatada joylashgan. Daromadlarni mutlaqo teng taqsimlashning nazariy imkoniyati bissektrisa bilan ifodalanadi, bu oilalarning har qanday foizi daromadning tegishli foizini olishini ko'rsatadi. Bu shuni anglatadiki, agar barcha oilalarning 20% ​​jami daromadning 20%, 40% - 40% va 60% - 60% va hokazolarni olsa, unda tegishli nuqtalar bissektrisada joylashgan bo'ladi.
Shunday qilib, Lorenz egri chizig'i daromadning haqiqiy taqsimlanishini ko'rsatadi. Bu egri chiziq bir oz kamonni eslatadi, bu erda to'g'ri chiziq kamon ipiga o'xshaydi va pastdagi egri chiziq (Lorenz egri chizig'i) biroz egilgan tanadir.
Agar kamon tanasi to'g'ri bo'lsa, kamon ipiga faqat bir tomondan bog'langan va vertikal ravishda pastga osilgan bo'lsa, unda bu daromadlarni taqsimlashda mutlaq tengsizlik holatiga mos keladi. Eng boy oilalarning 1 foizi barcha daromadlarning 100 foizini oladigan mamlakatda Lorenz egri chizig'i shunday ko'rinadi. Bunda Lorens egri chizig'i koordinatalar sistemasi o'qlari bilan mos tushadi va grafikning f nuqtasida cho'qqi bilan to'g'ri burchak hosil qiladi. Diagonal va koordinata o'qlaridan hosil bo'lgan uchburchak bu o'ta tengsizlik darajasini tavsiflaydi.
Darhaqiqat, jamiyat doimo mutlaq tenglik va mutlaq tengsizlik o'rtasidagi hududda yashaydi. Lorents egri chizig'i daromadlarning haqiqiy taqsimoti mutlaq tenglik yoki tengsizlikka yaqinroq ekanligini aniq ko'rsatadi.
Shunday qilib, daromadlar tengsizligi - bu mamlakatning barcha fuqarolari farovonligining umumiy darajasining o'sishini tezlashtirish uchun jamiyat to'lashi kerak bo'lgan narx. Ammo bunday "to'lov" zarurati odamlarni hech qachon xursand qilmaydi. Qarshi. Boylar va kambag'allar o'rtasidagi turmush darajasi qanchalik yuqori bo'lsa, ularning noroziligi shunchalik kuchli bo'ladi. Iqtisodchilar uzoq vaqtdan beri daromadlar nomutanosibligi mamlakatning ijtimoiy tinchligi uchun xavfli bo'lishini aniqladilar, agar:

• 
  haddan tashqari katta bo'ladi;
  
• 
  juda tez o'sadi
  

Demak, har qanday mamlakatda ijtimoiy tinchlikning muhim sharti eng boy va eng kambag'al fuqarolarning daromadlaridagi haddan tashqari farqni oldini olishdir. Daromadlarning haddan tashqari tabaqalanishini yumshatish uchun davlat aralashuvi zarur. Bu progressiv daromad solig'i va ijtimoiy qo'llab-quvvatlash tizimlari orqali amalga oshiriladi. Dunyoning rivojlangan mamlakatlarida daromadlar tabaqalanishini tartibga solish mexanizmi, bir tomondan, odamlarning tengsiz iste'dodlari va mulk hajmi o'rtasidagi ziddiyatni bartaraf etish va barcha odamlarni hech bo'lmaganda minimal darajada munosib turmush tarzi bilan ta'minlash zaruriyatini hal qilish uchun yaratilgan. , boshqa tomondan.