Дарё водийси ва унинг элементлари

Дарё водийси ва унинг элементлари

• Дарё водийсининг тузилиши, шакли ва ўлчамлари дарёнинг сув режимига катта таъсир кўрсатади.
• Масалан, ёнбағирлар қиялигининг катта ёки кичиклиги дарёнинг лойқалигига таъсир қилса, ўзаннинг эгри­бугрилиги унда оқаётган сувнинг тезлигига таъсир кўрсатади

Дарё водийси ва унинг элементлари

• Кўндаланг қирқим юзаси (W) дарёда бажарилган чу­қурлик ўлчаш ишлари натижасида олинган маълумотлардан фойдаланиб, қуйидаги ифода ёрдамида (м2 да) аниқланади:

• ифодада h1, h2, h3 -ўлчанган чуқурликлар; в1, в2, в3-чуқурлик ўлчанган нуқталар орасидаги масофалар (кенгликлар).

2.Дарё ўзани ва унинг кўндаланг қирқими

• Дарё ўзанининг шакли водийнинг тузилиши, дарёнинг сувлилик даражаси, ўзанни ташкил этган жинсларнинг гео­логик турига боғлиқ ҳолда дарё узунлиги бўйича ўзгарувчан бўлади.
• Дарё ўзанининг шакли планда изобаталар билан ифодаланади.
• Изобаталар ­дарё ўзанида бир хил чуқурлик­даги нуқталарни туташтирувчи чизиқлардир.

2.Дарё ўзани ва унинг кўндаланг қирқими

• Гидрологияда дарё ўзанининг кўндаланг қирқими муҳим аҳамиятга эгадир.
• Дарёнинг оқим йўналишига перпендикуляр қирқим ўзаннинг кўндаланг қирқими де­йилади.
• Кўндаланг қирқимнинг сув оқаётган қисми эса жон­ли кесма майдони деб номланади.
• Айрим ҳолларда кўн­даланг қирқимда сув оқмайдиган жойлар ҳам учрайди. Улар ҳа­ракатсиз­ўлик майдон дейилади.
• Қуйида кўндаланг қирқимнинг асосий гидравлик эле­ментлари устида қисқача тўхталамиз.

2.Дарё ўзани ва унинг кўндаланг қирқими

• Кўндаланг қирқимнинг намланган периметри (P) ўзан туби чизиғининг узунлигидан иборатдир.

• Кўндаланг қирқимнинг гидравлик радиуси (R) қуйи­даги ифода ёрдамида ҳисоблаб топилади:

2.Дарё ўзани ва унинг кўндаланг қирқими

• Кўндаланг қирқимнинг сув юзаси бўйича кенглиги, аниқроғи дарёнинг кенглиги (B) бевосита ўлчаб аниқланади.
• Кўндаланг қирқимда энг катта ва ўртача чуқурликлар фарқланади.
• Энг катта чуқурлик (hmax) ўлчаш натижалари таҳлилига асосан аниқланади.
• Кўндаланг қирқимнинг ўрта­ча чуқурлиги эса (hўрт) қуйидаги ифода ёрдамида ҳисоблаб топилади: