Dak ga yuborilsin Dekan dots. T. Jiemuratov 2014 y

3.2 Iqtisodiyotni barqarorlashtirishda pul - kredit inflyatsiyasining o`ziga 
xos xususiyatlari 
O`zbekiston Respublikasida milliy valyutani to`lov balansining joriy 
operatsiyalarga bo`lishi bo`yicha xorijiy valyutalarga erkin almashtirishni joriy 
qilinganligi milliy valyutaning almashuv kursidan pul siyosatining indikatori 
sifatida foydalanish imkonini beradi. Bizning fikrimizcha, Respublika markaziy 
bankining so`mning almashuv kursiga bevosita ta`sir etishi imkonining 
mavjudligiga va bundan buyon kurs siyosatini bozor tamoyillari asosida amalga 
oshirilishi almashuv kursidan monetor indikator sifatida foydalanishning maqsadga 
muvofiqligini belgilaydi. 
Inflyatsiya darajasidan maqsadli ko`rsatkich sifatida foydalanish amaliyotda 
mavjud bo`lgan xodisalardan biridir. Masalan: Kanada, Yangi Zellandiya, 
Avstraliya, Finlyandiya, Ispaniya davlatlarida inflyatsiyadan oraliq nishon sifatida 
foydalaniladi. Bunda mamlakatlarning o`zaro farq qiladigan jihati shundaki, 
birinchidan, ayrim mamlakatlar inflyatsiyadan qisqa muddatli vaqt oraliqlarida, 
ayrimlari esa uzoq muddat mobaynida maqsadli ko`rsatkich sifatidan 
foydalaniladi; ikkinchidan, ayrim davlatlar darajasini olishdi, ayrimlari esa, 
ma`lum yo`lakcha shaklida inflyatsiyadan maqsadli ko`rsatkich sifatida 
foydalanish. 
Empirk izlanishlar natijasi shuni ko`rsatadiki, inflyatsiyadan maqsadli 
ko`rsatkich sifatida foydalanilgan davlatlarining sezilarli qismda bu ko`rsatkich 
inflyatsiya sur`atlarini pasaytirishni rag`batlantirish maqsadida qo`llaniladi. Aynan, 
kanada va Yangi Zelandiyada inflyatsiya ko`rsatkichidan ana shu maqsadda 
foydalanishdi va belgilangan ko`rsatkichga erishish maqsadida Kanadada bir yarim 
yil, Yangi Zelandiyada esa bir yil muddat belgilab olindi. Har ikkala mamlakatda 
belgilangan muddat mobaynida inflyatsiyaning belgilangan darajasiga erishildi. 
Fikrimizcha, inflyatsiyadan maqsadli ko`rsatkich sifatida foydalanish uchun 
asosan ikki shart – sharoit mavjud bo`lishi lozim. Birinchidan, soliq – byudjet 
siyosati pul – kredit siyosatiga ustun darajada ta`sir ko`rsatmasligi lozim. 
Ikkinchidan, Markaziy bank almashuv kursi yoki pul massasining o`sishi 

---

55 
ko`rsatkichdan asosiy indikator sifatida foydalanmasligi lozim. Ayniqsa, milliy 
valyutaning almashuv kursi va inflyatsiya ko`rsatkich indikator sifatida bir – birini
inkor qiluvchi kotegoriyalardir. 
O`zbekiston Respublikasida milliy iqtisodiyot rivojlantirishning hozirgi 
holatida inflyatsiyadan maqsadli ko`rsatkich sifatida foydalanish uchun etarli shart 
– sharoit mavjud emas ya`ni, birinchidan, Markaziy bank kreditlaridan hukumat 
xarajatlarini moliyalashtirish maqsadida faol tarzda foydalanmoqda; ikkinchidan, 
mamlakat iste`mol bozorida asosiy tovar pozitsiyalari bo`yicha baholarning 
sezilarli tarzda o`sishi kuzatilmoqda. Ushbu holatlar Markaziy bankka inflyatsiyani 
belgilangan darajasiga erishish imkonini bermaydi. Iqtisodiy islohatlarni 
chuqurlashtirishning ustuvor vazifalari iqtisodiyotni erkinlashtirish, davlat 
boshqaruvchilik funktsiyasini qisqartirish va uning iqtisodiyotga aralashuvini 
cheklashdan iborat. Shu bilan birgalikda malmakatda ishlab chiqarishni 
shakllantirish va rivojlantirish, byudjet - soliq siyosati yaxlitligini ta`minlash, 
byuddjet taqchilligini tartibga solish kabi vazifalarni amalga oshirish uchun,avvalo, 
pul - kredit siyosatini to`g`ri, oqilona ishlab chiqarish va massasining o`sishi, 
milliy valyutaning almashuv kursi, inflyatsiya darajasi ko`rsatkichlardan faol 
tarzda foydalanilmoqda. 
M.Fridmen, M.Shvarts kabi monetarizining taniqli namoyondalari monetor 
indiktor sifatida pul massaning o`sish ko`rsatkichidan foydalanishni tashkil 
qilganlar. 
Bozor munosabatlariga o`tayotgan davlatlar, shu jumladan, Markaziy va 
Sharqiy evropa davlatlarida orqali nishon sifatida milliy valyutaning almashuv 
kursi ko`rsatkichlardan pul siyosatining indikatori sifatida foydalanish hollari bir 
necha bor kuzatiladi. Milliy valyutaning almashuv kursidan indikator sifatida 
foydalanishning afzalligini isbotlovchi muhim dalillardan biri shundaki, iqtisodiy 
islohatlarning boshlanishi davrlarda pullarga bo`lgan talabning nihoyatda 
nobarqarorligi pul massasi, inflyatsiya kabi kategoriyalardan maqsadli ko`rsatkich 
sifatida foydalanish imkonini bermaydi. 

---

56