257
Илмий-тадқиқот муассасалари ва қишлоқ хўжалик олий ўқув
юртларининг ўқув тажриба хўжаликлари элита уруғчилигини
етиштириб
районнинг ихтисослашган уруғчилик хўжаликларига уруғлик майдонларига
экиш учун сотади. Ҳар бир ихтисослашган уруғчилик хўжалиги 2 йилда бир
марта элита уруғлигини сотиб олади. Ихтисослашган уруғчилик хўжаликлари
II
– III репродукция уруғликларини етиштириб ҳар йили шу туман (районнинг)
хўжаликларига уруғлик майдонларида экиш учун сотади. Хўжаликларнинг
умумий майдонлари III ва ундан кейинги репродукция уруғлари билан экилади.
Шунга ўхшаш уруғчилик тизими Россиянинг кўп вилоятларида ва МДҲ
мамлакатларида ташкил қилинган.
Кўп йиллик ўтларнинг турғун, барқарор уруғчилигини ташкил қилиш
учун шу ўтлар учун тупроқ – иқлим шароитлари қулай худудларидан
фойдаланиш лозим. Бунинг учун энг қулай бўлиб сувли ерлар ҳисобланади.
Кўп йиллик тажрибалар маълумотга кўра ўтларни жумладан бедани уруғлигини
Ўрта Осиѐ мамлакатларининг суғориладиган
ерларида ва Россиянинг,
Украинанинг сувли ва лалми ерларида етиштириш мақсадга мувофиқдир.
Ўзбекистон Республикасида кўп йиллик ўтлар, жумладан беда
уруғчилигини ташкил қилиш учун тупроқ-иқлим шароитлари қулай. Айрим
хўжаликларида бедани ўстириш, уруғлигини етиштириш ва юқори ҳосил
олишга эришилган.
Масалан, Самарқанд вилояти Иштихон туманида беда уруғлиги
гектаридан 8-10 ц гача ҳосил олинган (Зиѐтов Зоир), лалми ерларда ҳам
гектаридан 1 ц гача ҳосил олишга еришилган (Ғаллаорол хўжалигида).
Кўп йиллик ўтларнинг элита уруғлигини етиштиришнинг қуйидаги
схемаси таклиф қилинади.
1.
Навни сақлаш питомниги.
2.
Дастлабки кўпайтириш питомниги
3.
Суперэлита
4.
Элита
Агар уруғчилик хажми катта бўлмаса,
унга икки звеноли схема
қўлланилиши мумкин.
1.Навни сақлаш питомниги.
2. Элита
Кўп йиллик ўтлар навларининг уларга хос белги ва хусусиятларини
сақлаб қолиш, сақлаш ва навни дастлабки кўпайтириш питомнигида амалга
оширилади. Суперэлита ва элита асосан навдорлик ва
экинбоплик сифатлари
юқори бўлган уруғликларнинг миқдорини кўпайтириш учун ҳизмат қилади.
Навни сақлаш питомнигини нав яратган илмий тадқиқот муассасаси
ташкил қилиши шарт. Бунда бажариладиган ишлар навга ҳос белги ва
хусусиятларни сақлаб қолишга қаратилади; кўк массасини юқори
ҳосилдорлиги, 2-3 йиллик экин сифатида фойдаланишга ҳосил барқарорлигини
таминлаш, баҳорда ўримдан кейин тезликда униб –ўсиб чиқиш; пичанга ўриш
ўтказилишда ѐтиб қолмаслик. Навнинг уруғ ҳосил қилиш махсулдорлиги яхши
сақланиши лозим.
258
Навни сақлаш питомниги учун дастлабки материал ушбу навнинг юқори
репродукцияси энг яхши экинларидан – навни сақлаш питомнигидан,
суперэлитадан, элитадан олиш керак. Питомникдан навни сақлаш
асосий
усуллари (белги ва хусусиятлар мажмуи бўйича) оммавий танлаш, нав ичида
эркин чангланиш ва бу иккала усулни биргаликда ўтказиш.
Оммавий танлаш ўтказиш учун навни сақлаш питомниги қуйидаги схема
бўйича биттадан жойлаштирилади: 45х45, 60х60, 90х90 см.
Кенг қаторли, сийрак ѐки уяли қилиб тупроқ унумдорлиги юқори бегона
ўтлардан тоза ерларда экилади. Тупланишдан олдин текширув ўтказилиб уяда
биттадан белги ва хусусиятлари яхши намоѐн бўлган ўсимлик қолдирилади.
Касалланган ва типик бўлмаган (навга хос бўлмаган) ўсимликлар гуллаш
давригача чиқариб ташланади.
Қолдирилган ўсимликлардан йиғиб олинган уруғлар бирлаштирилиб
дастлабки кўпайтириш питомниги ѐки суперэлита
майдонида экиш учун
фойдаланилади.
Тур ичида эркин чанглатиш навнинг ҳар хил, турлича фойдаланган
майдонлардан, ҳар хил репродукцияли, турли ѐшдаги,
йилдаги экин
майдонларидан олинган уруғлик партиялари экилган майдонда ўтказилади.
Питомникда ҳар хил экинзордан олинган, ҳар қайси уруғлик партияси
алоҳида қатор-қатор қилиб экилади. Бундай тартибда экилиш ажратиб олинган
партияларни текшириб бориш ва ѐмонларини гуллаш давригача брак қилиш
имкониятини туғдиради. Ҳамма партиялар уруғлари биргаликда йиғиб
олинади. Ҳосил қилинган уруғлик аралашмаси дастлабки кўпайтириш
питомнигида ѐки суперэлита майдонида экиш учун фойдаланилади.
Do'stlaringiz bilan baham: 
