D. D. Safarova sport morfologiyasi

Yaxlit organizm
i
Tizimlar
i
A’zolar
i
To‘qimalar
i
Hujayra va hujayraaro modda
Odam  organizmi  hujayralar  va  hujayralararo  moddalardan  tash- 
kil topgan.  Hujayralardan  o‘z  navbatida  to‘qimalar  hosil  boiadi, 
to‘qimalami  esa  a ’zolardan  ajratilgan  holda  o‘rganib  boim aydi. 
Organizmda  muayyan  funksiyalami  bajarishga  moslangan  bir
18

---

qator a ’zolar yig‘indisiga 
tizimlar
 deyiladi. Organizmda bir qancha 
tizimlar farqlanadi:  ovqat hazm qilish tizimi, nafas olish tizimi, si- 
ydik  ajratish tizimi, jinsiy tizim,  qon  aylanish tizimi,  nerv  tizimi, 
endokrin tizimi,  sensor tizimi.  Kelib chiqishi va tuzilishi jihatidan 
farqlanadigan  a’zolar  yoki  tizimlar  yig‘indisi  organizmda  umu- 
miy  funksiyani  bajarishda  ishtirok  etsa,  apparatlar  hosil  bo‘ladi. 
Masalan,  tayanch-harakat  apparati  suyak  va  muskul  tizimlar 
yig‘indisidan  iborat,  siydik-tanosil  tizimi  siydik  ajratish  va jinsiy 
tizimlar  yig‘indisidan  iborat.  Har  bir  tizim  o‘ziga  xos  a’zolardan 
tashkil topgan.
A ’zo
  deb,  organizmda  ma’lum  joyni  egallaydigan,  o‘ziga 
xos  shakl  va  tuzilishga  ega  bo‘lgan  hamda  muayyan  funksiyani 
bajarishga  moslangan  tana  qismlariga  aytiladi.  Har  bir  a ’zo  ikki 
asosiy qism -  parenxima va stromadan iborat. 
Parenxima
 a ’zoning 
xususiyatiga, muayyan to‘qimadan tashkil topgan. Masalan, bezlar 
va teri -  epiteliy to‘qimasidan,  muskullar -  muskul to‘qimasidan, 
bosh  miya  va  orqa  miya  -   nerv  to‘qimasidan  tuzilgan.  Lekin 
ko‘pchilik  a’zolar  tarkibida  bir  necha  xil  to‘qimalar  ishtirok  eti- 
shi  mumkin. 
Stroma —
 biriktiruvchi to‘qimaning kollagen,  elastik 
va  retikulin  tolalaridan  iborat  bo‘lib,  a ’zo  uchun  bu  tayanchli 
strukturalar karkas  vazifasini  bajaradi.  A’zolaming  stromalaridan 
qon,  limfa tomirlari o‘tadi va qon orqali  a’zolarga kerakli bo‘lgan 
trofik  moddalar  yetkaziladi,  keraksiz  moddalar  esa  olib  ketiladi. 
Stroma  tarkibidagi  nerv  elementlari  esa  a’zolaming  faoliyatini 
boshqarishda  ishtirok  etadi.  A’zolar  o‘z  navbatida  to‘qimalardan 
tashkil topgan.
To‘qima
  -   bu  kelib  chiqishi,  rivojlanishi,  tuzilishi  jihatdan 
bir  xil  bo‘lgan  va  organizmda  muayyan  funksiyani  bajarishga 
moslangan hujayralar yig‘indisi.  Odam organizmida 4 xil to‘qima 
farqlanadi: