D. B. O‘rinbayeva

Amaliy tilshunoslik
– lingvistik masalalarini amaliy yo‘l bilan o‘rganuvchi 
soha. Amaliy tilshunoslik umumiy tilshunoslik nazariyalarining erishgan 
muvoffaqiyatlariga tayangan holda, o‘zi ham uning taraqqiyotiga hissa qo‘shadi.
Amaliy tilshunoslik ilmiy soha sifatida XX asrning 2 yarmida yuzaga keladi. 
Amaliy tilshunoslikning asosiy yo‘nalishlari quyidagilar: nutqiy axborotlarni saqlash 
va jalb qilish – alifboning yaratilishi va yozuv, orfografiya, transkriptsiya, 
transliteratsiya, informatsion (axborot) tillarining yaratilishi; nutqiy axborotni uzatish 
– tarjima nazariyasi, avtomatik tarjima sistemasini yaratish; nutqni avtomatik qabul 
qilish va sintezlash; boshqa tillarga o‘qitish nazariyasi; surdopedagogika (kar-
soqovlarni tilga o‘qitish); tilni me’yorlashtirish (me’yoriy grammatika va lug‘atlar); 
ktematonimika (tovar belgilarining tadqiqi) va boshqalar. 
Struktural tilshunoslik 
– 
til komponentlarining ichki munosabatlarini, o‘zaro 
bog‘liqligini, tilning struktura tomonini yoritish asosiy maqsad qilib qo‘yilgan 
yo‘nalish hisoblanadi. Ferdinand de Sossyurning «Til substantsiya (mohiyat) emas, 
balki shakldir» degan fikri struktural g‘oyalar rivojlanishida asosiy omil bo‘ldi. F.de 
Sossyurning bu fikri tilshunoslik fanining predmeti tushunchasiga butunlay yangicha 
tus berdi va XX asr tilshunosligidagi bir qancha muammolarni bartaraf qilishga sabab 
bo‘ldi
1
. Struktural tilshunoslik bazasida generativ tishunoslik; struktural analiz 
g‘oyalari mashina tarjimasi bilan bog‘liq masalalarni echish; tilshunoslikka 
Kompyuter metodlarni kirib kelishi bilan bog‘liq Kompyuter tilshunoslik shakllandi. 
Kompyuter tilshunoslik
– til haqidagi fanning to‘la huquqli sohasi bo‘lib, 
tabiiy va sun’iy tillarni formal apparatini ishlab chiqish masalalarini o‘rganadi. Bu 
soha XX asrning 50 yillarida asosiy lisoniy tushunchalarni aniqlash ehtiyojidan 
yuzaga keldi. Kompyuter tilshunoslik metodlari Kompyuter mantiq, algoritmlar 
nazariyasi, avtomatlar nazariyasi bilan uzviy bog‘liq va ko‘p jihatdan umumiylikka 
ega. Hozirgi kunda bu atama ostida ikki xil fan sohasi tushuniladi. Birinchisi 
Kompyuteraning bo‘limi bo‘lgan Kompyuter lingvistika. Ikkinchisi lingvistika 
yo‘nalishi bo‘lgan Kompyuter lingvistika Kompyuter usullardan foydalanilgan holda 
olib boriladigan har qanday lingvistik tadqiqot metodi
2
.