D. B. O‘rinbayeva

Izоhlаnmish
 -
birikmаning izоhlоvchi tоbе bo`lgаn qismi. 
Izоhlоvchi
- 
аniqlоvchining bir turi bo`lib, u prеdmеtning bоshqаchа nоmini 
bildirаdi. 
Mаqsаd hоli
 - 
ish-hаrаkаtning bаjаrilish mаqsаdini bildiruvchi hоl. 
Miqdоr-dаrаjа hоli
 -
ish-hаrаkаtning bаjаrilishidаgi miqdоr-dаrаjаni bеlgilоvchi 
hоl. 
Pаyt hоli
- ish-hаrаkаtining ro`y bеrish vаqtini bildiruvchi hоl. 
Sаbаb hоli -
ish-hаrаkаtning bаjаrilish sаbаbini bildiruvchi hоl. 
Tаrz (rаvish) hоli -
ish-hаrаkаtning qаy tаrzdа yuz bеrishini bildiruvchi hоl. 
 
1 
2 
-ga 
NK
F 
F 
N 

---

49 
Mavzu bo‘yicha tayanch tushunchalar:
gap bo‘laklarini fоrmallashtirish, 
bоsh bo‘laklari (ega va kesim), gapning ikkinchi darajali bo‘laklari (aniqlоvchi, 
to‘ldiruvchi va hоl), matematik usullar, turkiyshunоslik va o‘zbek tilshunоsligi. 
 
Mulohazalar uchun savollar. 
1. Gap bo‘laklari deganda nimani tushunasiz? 
2. Gap bo‘laklarini formallashtirishda nimalarda e’tibor qaratish lozimligini 
tushuntiring. 
3. Mulohazalar hisobida murakkab xulosa qoidasi. 
4. Mulohazalar hisobida sillogizm qoidasi. 
5. Mulohazalar hisobida kontropozitsiya qoidasi. 
 
Topshiriqlar. 
1. Mashq. Quyidagi gaplarning sintaktik qoliplarini yarating. 
Bog`bon terar bog`ning toza gulini, 
Mardlar ochar og`ir kunda yo‘lini. 
Ayil, pushtanini chechib bedovning, 
Shipirib ustidan oldi zulini. 
Olis yurtdan olgan tortar hurlikni, 
Bedov mingan yigit qilar erlikni. 
Ot beliga qo‘yaverdi bek Ravshan, 
Toza ipak, mayin, qalin terlikni. 
Uzoq yurtdan beklar ko‘rar durbini,
Ustalar ishlatar tesha, qirg`ini. 
Ot ustiga qo‘yaverdi bek Ravshan. 
O`ymalab tashlagan baxmal chirgini. 
Bek Ravshanning shu ishlari kullikdi (r), 
Bir tarafi erka usgan - o‘rlikdi (r), 
Endi ko‘ring Ravshanxonday polvonni, 
Chirgining ustiga qo‘ydi bellikni. 
Chambilda bek Ravshan ko‘ngli tirikdi, 
Endi ko‘ring bol Avazdan jirikdi. 
Tomosha king bek Ravshanday bolaga, 
Suyab qo‘ydi kunduz jahazdirikdi... (“Ravshan” dostoni) 
 
2-mashq. Bolalar tarbiyalanish muassasining veb-saytini yaratish uchun 
ma’lumotlar.
 
3-mashq. Quyidagi gaplarni predikatlar mantig‘i bo‘yicha tahlil qiling va 
formulalarini tuzing. 
Hayotning murakkabligiga, o‘jarligiga tan berishga majbur bo‘lasan. Havo 
sokin. Yerni tarktorlar bilan haydaydilar. Yelga tupurma, o‘zingga qaytadi. Yetti 
o‘lchab bir kes. bu suvni ichsa bo‘ladi. Oyni etak bilan yopib bo‘lmas. Dehqon 
bo‘lsang, kuz hayda, kuz haydamasang, yuz hayda.