D. A. Mamatqulov bolalar anatomiyasi va fiziologiyasi asoslari


Function”Thieme  Stuttgard” New York http



Download 3,07 Mb.
Pdf ko'rish
bet85/187
Sana29.12.2021
Hajmi3,07 Mb.
#82154
1   ...   81   82   83   84   85   86   87   88   ...   187
Bog'liq
Bolalar anatomiyasi

Function”Thieme  Stuttgard” New York http: 
www.bestmedbook.com
 2004. 389-bet
 
 


75 
 
me‘da,  ichaklar,  jigar,  me‘da  osti  bezi  va  ovqat  hazm    qilish  kanalidagi  boshqa 
ko‗p mayda bezlar kiradi. Ovqat xazm qilish kanali: ichki epiteliy, o‗rta muskul va 
tashqi-seroz qavatdan iborat. 
Og„iz bo„shlig„i. Og‗iz bo‗shlig‗i ovqat  hazm qilish kanalining boshlang‗ich 
qismidir.  U  og‗iz  teshigidan  boshlanadi.  Og‗iz  teshigi  esa  pastki  va  yuqori  lab 
bilan  o‗ralgan  bo‗ladi.  Lablar  muskul-teri  tuzilmasidan  iborat  bo‗lib,  tashqi 
tomondan teri, ichki tomondan shilliq parda bilan o‗ralgan. Teri ostida kapillar qon 
tomirlari ko‗rinib turadi. Shuning uchun ham lablar pushti rangda bo‗ladi. Labning 
bu  qismida  tuk,  shilimshiq  bezlar  bo‗lmay,  kam  miqdorda  ter  bezlari  bor. 
Lunjlarning ichki sathi bilan tishlar o‗rtasida yoysimon, torgina og‗iz dahlizi bor. 
Og‗iz  bo‗shlig‗i  yuqoridan  qattiq  va  yumshoq  tanglay,  pastdan  jag‗-  til  osti 
muskullari va til, oldindan,  yon tomonlaridan  milk va tishlar bilan chegaralangan 
bo‗ladi. Og‗iz bo‗shlig‗i shilimshiq parda bilan o‗ralgan. 
Og‗izning ikki tomonida lunjlar bo‗lib, bular muskuldan tuzilgan. Lunjlarning 
ichki  yuzasi  shilliq  parda  bilan,  tashqarisi  teri  bilan  qoplangan.  Lunjning  shilliq 
qavatida  mayda  bezlar  bo‗lib,  ular  lunjni  namlab  turadi.    Yirik  quloq  oldi  so‗lak 
bezining yo‗li lunjlarga ochiladi. 
 
25-rasm.  Og‗iz bo‗shlig‗ining tuzilishi. 


76 
 
Og‗iz  bo‗shlig‗ining  yuqori  tomoni  qattiq  tanglay  bilan  qoplangan  bo‗lib,  u 
orqada  yumshoq  tanglayga  aylanadi.  Qattiq  tanglay  yuqorigi  jag‗ning  tanglay 
o‗simtasi  va  tanglay  suyagining  gorizontal  plastinkasi  hisobiga  hosil  bo‗ladi. 
Uning ustki tomoni suyakka mahkam birikkan shilimshiq parda bilan o‗ralgan. 
Yumshoq tanglay qattiq tanglayning davomi bo‗lib, shilimshiq bilan o‗ralgan 
qalin  muskul  pardadir.  Yumshoq  tanglay  og‗izning  orqa  tomonida  pastga  erkin 
osilib  turadi.  Uning  o‗rta  qismida  kichik  tilcha  bo‗ladi.  Bu  tilcha  ovqat  yutish 
vaqtida  ko‗tarilib,  halqumning  burun  qismini  bekitadi.  Yumshoq  tanglay  skelet 
muskullari  yordamida  ko‗tariladi  va  yonga  cho‗ziladi.  Uning  ikki  yon  devorida 
shilimshiq  pardaning  2  qavat burmali  yoylari  bo‗lib,  ular halqum  teshigining  yon 
devorlarini  hosil  qiladi.  Yoylar  oralig‗idagi  kovakda  limfa  tugunlari  to‗plangan 
bodom bezlari joylashgan. 
Til  og‗iz  bo‗shlig‗i  tagida  joylashgan.  U  muskulli  organ  bo‗lib,  xususiy  til 
muskuliga  va  skeletga  birikkan  muskullarga  ega.  Tilning  uchi,  tanasi  va  ildizi 
bo‗ladi. 
Til  ildizi  bilan  til  osti  suyagiga  birikkan  bo‗lib,  uchi  erkin  bo‗ladi.  Tilning 
xususiy  muskuli til-tilosti, til-bigizsimon o‗simta, til-iyak, til - tanglay muskullari 
bilan  birga  birikkan  bo‗ladi.  Til-tilosti  muskuli  tilosti  suyagi  va  hiqildoq  ustidan 
boshlanib  tilda  tugaydi.  U  qisqarganda  tilni  orqaga  va  pastga  tortadi.  Til-
bigizsimon o‗simta muskuli chakka suyagining bigizsimon o‗simtasidan boshlanib, 
ikkinchi tomondagi shu muskul bilan til ildizi oldida birikib, halqa hosil qiladi. U 
qisqarganda tilni yuqoriga va orqaga tortadi. Til-iyak muskuli pastki jag‗ning iyak 
do‗ngchasidan  boshlanib,  tilda  tugaydi.  U  qisqarganda  tilni  pastga  va  oldinga 
tortadi.  Tilning  xususiy  muskullari  esa  til  ichida  joylashgan  bo‗lib  tolalari 
ko‗ndalang, uzunasiga, yuqoriga va pastga yo‗nalgan bo‗ladi. Til harakati tufayli 
ovqat  so‗lak  bilan  aralashadi,  ovqat  luqmasi  hosil  bo‗ladi  va  yutiladi.  Bundan 
tashqari,  til  so‗zlarni  to‗g‗ri  talaffuz  qilish  vositasi  xisoblanadi.  Til  qattiq  tanglay 
bilan  birgalikda  so‗rishda,  ya‘ni  og‗izda  manfiy  bosim  hosil  qilishda  muxim 
ahamiyatga ega. 


77 
 
Tilning  ustki  qismidagi  shilimshiq  qavatda  to‗rt  xil  kichik  so‗rg‗ich 
joylashgan.  Uning  tanasi  bilan  oldingi  tomonida  ipsimon  so‗rg‗ichlar,  ularning 
orasida  qo‗ziqorinsimon  so‗rg‗ichlar  joylashgan.  Til  ildiziga  yaqinroqda,  uning 
chetlarida 
bargsimon, 
o‗rtasida  novsimon  so‗rg‗ichlar  joylashgan.  Bu 
so‗rg‗ichlarda  ta‘m  bilish  retseptorlari  joylashgan.  Tilning  uchki  qismi  shirinni, 
ikki yoni nordon va sho‗rni, orqa qismi ko‗proq achchiqni sezadi. Tilning tagidagi 
shilimshiq  qavatda  so‗rg‗ichlar  bo‗lmaydi.  U  erda  limfa  pufaklari  joylashgan.  Til 
tagida  shilimshiq  pardadan  tuzilgan  til  tutqichi  bo‗lib,  u  tilni  pastga  tortib  turadi. 
Til  tutqichi  asosining  ikki  yonida  jag‗  osti  va  tilosti  so‗lak  bezlarining  yo'li 
ochiladi.  
Til  mushaklari  tashqi  va  ichki  mushaklarga  bo‗linadi.  Tashqi  til 
mushaklaridan  eng  muhim  va  eng  kuchlisi  tilni  boshqaruvchi  mushak  bo‗lib,  u 
mandiblening  o‗rtasida  boshlanadi  va  radial  tarzda  tilning  tanglay  uchigacha 
tarqalib  boradi.  U  butun  tilni  oldinga  tortadi,  ayni  paytda  til  orqasini  tekislab 
pasaytiradi.  Tilning  ichki  mushaklari  bu  a‘zoni  barcha  uchala  yo‗nalishda  kesib 
o‗tadi. Ularning funksiyasi, asosan, tilning tanasi shaklini o‗zgartirishdan iborat. 
Til orqasi sohasida har xil turdagi ko‗p sonli g‗uddachalar bo‗lib, ta‘m bilish 
va  tegib  sezish  tuyg‗usini  qabul  qiladi.  Ipsimon  g‗uddachalar  butun  til  orqasi 
bo‗ylab  tarqalgan  va  eng  avvalo  tegish,  bosim,  harorat  va  og‗riqni  qabul  qilish 
uchun  xizmat  qiladi.  Ta‘m  bilish  g‗uddachalari  qo‗ziqorinsimon  g‗uddachalar 
(fungiform),  valik  bilan  o‗ralgan  g‗uddachalar  va  barli  g‗uddachalarni  o‗z  ichiga 
oladi. Ularda ta‘m bilish retseptorlari bo‗lib, ularni til orqasining ma‘lum joylarida 
topish mumkin. 
7
 
        Tishlar  (dentes)  yuqorigi  va  pastki  jag‗  suyagidagi  alveola  o‗simtalari 
chuqurchasida  joylashadi.  Tishlar  32  ta  bo‗lib,  16  tasi  pastki  jag‗da,  16  tasi 
yuqorigi jag‗da joylashadi.Jag‗ning yarmida 4 ta kesuvchi, 2 ta qoziq, 4 ta kichik 
oziq va 6 ta katta oziq tishlar bo‗ladi. Xar bir tishning koronkasi, bo‗yni va ildizi 
                                                           
7
 

Download 3,07 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   81   82   83   84   85   86   87   88   ...   187




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish