D. A. Mamatqulov bolalar anatomiyasi va fiziologiyasi asoslari

Quloq  oldi  so„lak  bezi  so‗lak  bezlarining  eng  yirigi  bo‗lib,  vazni  25-30  g 
gacha  yetadi.  U  tashqi  quloq  tagidagi  teri  ostida  joylashgan.  Uning  so‗lak  yog‗li 
chaynash  muskulining  ustidan  o‗tib,  og‗iz  dahliziga,  yuqorigi  2-jag‗  tish  sathida 
ochiladi.  Bu  bez  7  bo‗lakdan  iborat  bo‗lib,  qon  tomirlar  va  nervlar  bilan  yaxshi 
ta‘minlangan. Uning hajmi ham ovqat bilan to‗lishiga qarab o‗zgarib turadi. Yoshi 
katta  odamlarda  uning  hajmi  1-3  l,  uzunligi  o‗rtacha  25-30  sm,  eni  12-14  sm 
bo‗ladi.  Me‘daning  biroz  turtib  chiqqan,  pastga  qaragan  tomoni  katta  aylanasi, 
o‗ng va yuqori tomonga qaragan kichik aylanasi ajratiladi. Me‘daning kirish qismi, 
tubi,  chiqish  qismi  farqlanadi.  Me‘daga  kirish  qismi  bog‗lag‗ichlar  bilan 
diafragmaga, chiqish qismi orqa qorin devoriga birikkan bo‗lib, qolgan qismi erkin 
harakat  qiladi.  Me‘da  devori  uch  qavatdan:  shilliq,  muskulli  va  seroz  qavatdan 
tuzilgan bo‗ladi. Shilliq qavat pushti rangda bo‗lib, juda ko‗p burma hosil qilgan, 
ustki  yuzasi  bir  qavat  prizmasimon  epiteliy  xujayralari  bilan  qoplangan.  Shilliq 
qavat    tagida  juda  ko‗p  miqdorda  naychasimon  bezlar  joylashgan.  Bu  qavatdagi 
bezlarning  umumiy  soni  odamda  14  millionga  etadi.  Bu  bezlar  me‘daning  tubi 
kardiy,  pilorik  bezlar  deb  nomlanadi.  Naysimon  bezlarning  yo‗li  me‘da 
chuqurchalariga  ochiladi.  Asosiy  hujayralarning  tanasi  va  tagi  pepsin  fermenti 
ishlab  chiqaradi.  O‗rab  turadigan  hujayralar  pepsin  fermentini  aktivlashtiradigan 
xlorid  kislota  ajratadi.  Pepsin  fermenti  oqsillarni  parchalaydi.  Me‘daning  chiqish 
qismida o‗rab turuvchi hujayralar bo‗lmaydi. Shuning uchun bu qismdan kislotali 

---

81 
 
shira  emas,  balki  kuchsiz  ishqoriy  xususiyatga  ega bo‗lgan,  faqat  pepsinni  o‗zida 
saqlagan shira ajraladi. Shilliq qavatning tagida shilliq osti qavat joylashgan bo‗lib, 
u  yumshoq  biriktiruvchi to‗qimadan tuzilgan.  Unda qon  tomirlari va  nerv tolalari 
ko‗p bo‗ladi. Me‘daning muskul qavati: tashqi ko‗ndalang, doiraviy va ichki qiya 
muskullardan  tuzilgan.  Doiraviy  muskullar  me‘daning  kirish  qismida,  me‘da 
tanasining  chiqish  qismiga  o‗tish  joyida  yaxshi  rivojlangan.  Bu  muskullar 
me‘daning kirish va chiqish qismida sfinkter hosil qiladi. 
Me‘da  ustki  tomondan  seroz  qavat  bilan  o‗ralgan.  Bu  qavat  yupqa 
biriktiruvchi  to‗qimadan  tuzilgan  bo‗lib,  qorin  pardasining  ichki  varag‗idan  hosil 
bo‗ladi.  Me‘daning  oldingi-orqa  yuzalarini  qoplagan  seroz  parda  katta-kichik 
aylanalarda birlashib,  me‘da-jigar,  me‘da-taloq bog‗lamlarini hosil qiladi va katta 
charviga tutashadi. 
Ichaklar. Ichaklar ovqat  hazm qilish organlarining eng uzuni bo‗lib, odamda 
7-7,5 m bo‗ladi. Ichaklarda oziq moddalar  hazm bo‗lishda davom etadi va qonga 
so‗riladigan  roldagi  eritma  hosil  qiladi.  Ichaklar  bir  necha  xil:  ingichka  ichak, 
yog‗on  ichak,  ko‗richak,  o‗n  ikki  barmoq  ichak  va  hokazo  bo‗ladi.  Eng  uzuni 
ingichka ichak bo‗lib, uzunligi 5-6 m ga etadi. Yog‗on ichak 1,3-1,5 m uzunlikda 
bo‗ladi.