D. A. Mamatqulov bolalar anatomiyasi va fiziologiyasi asoslari

         Nafas  olishning  boshqarilishi.  Nafas  jarayoni  uzunchoq  miya  markazi 
orqali, nerv va gumoral yo‗l bilan boshqarib turiladi. Uzunchoq miyadagi markazni 
qozon universitetining professori I.A.Mislavskiy (1855-1922) birinchi bo‗lib 1919 
yilda aniqlagan. Nafas olish markazi ikki – inspirator va ekspirator qismdan iborat 
bo‗lib,  inpirator  qismning  qitiqlanishi  nafas  olishni  yuzaga  keltiradi.  Ekspirator 
qismning qitiqlanishi nafas chiqarishni yuzaga keltiradi. Nafas olishni bir maromda 
borishi  yana  Voraliev  ko‗prigidagi  maxsus  markazlar  faoliyatiga  ham  bog‗liq. 
Nafas olish markazi avtomik xolda ishlash xususiyatiga ham ega. 
Nafas  muskullariga  (qovurg‗alararo,  diafragma)  markaziy  nerv  sistemasidan 
uzluksiz impulslar kelib turadi. Nafas olishda o‗pka kengayib, devorlari cho‗ziladi. 

---

107 
 
Nafas harakatlari bosh miya yarim sharlar po‗stlogi tomonidan umumiy nazoratga 
olinib,  shartli  refleks  yo‗li  bilan  boshqariladi.  Bularga  yo‗talish,  aksa  urish  kabi 
reflekslar misol bo‗ladi. 
Nafas olishning gumoral boshqarilishi – deganda qondagi karbonat angidrid 
va kislorodning oz-ko‗pligiga bog‗liq. Qonda karbonat angidrid ko‗payishi bilan u 
uzunchoq miyadagi nafas olish markazining qo‗zg‗alishiga sabab bo‗ladi va nafas 
olish tezlashadi. Buni L.Frederik itlarda tajriba o‗tkazib isbotladi. Qon tarkibidagi 
har xil  moddalar  adrenalin, noeadrenalin (gormonlar)  nafas  olish  markaziga  ta‘sir 
etib, nafas olish harakatlarini kuchaytirib yuboradi.