Aks holda uning tadqiqoti bir yoqlama bo‘lib qoladi.
Xalq asarlari tilinig o ‘ziga xosligi dialektologiya bilan hamkorlikda
o ‘r g a n ils a , f o lk lo r d a x a lq p e d a g o g ik a s i (e tn o p e d a g o g ik a )
ifodalanganligidan ilmiy pedagogika bilan ham ham korlik qiladi.
Shunday qilib, folklor o ‘ziga xos b o llganidek, uning haqidagi fan —
folklorshunoslik ham o ‘z spesifikasiga ega. U o ‘zbek filologiya ilmida
alohida mavqega molikligi tufayli ajralib turadi.
Folklor va adabiyotning о 4zaro tarixiy hamkorligi, bir-biriga ta ’siri
va aks ta ’siri.
F olklor yozma adabiyotning bunyodga kelishi va
rivojlanishiga genetik manba b o ‘lib xizmat qiladi. Badiiy asar yozish
sohasidagi ilk urinishlar folklor tajribasiga suyanish va u ni ijodiy
o ‘zlashtirish negizida kechganligi,
qolaversa, bunda folklorga xos
sujetlar, obrazlar, m otivlar, uslub va tasviriy vositalardan ijodiy
fo y d a la n ilg a n lig i h ech k im d a sh u b h a uyg‘o tm ay d i. K ishilik
m a 'n a v iy a ti ta rix id a bu b e m in n a t sarchash m adan b a h ram an d
bo‘lm agan b iror so ‘z san’atkorini ta sa w u r qilish am ri m aholdir.
C h in d a n h a m « S ho h n om a» xalq dan
olib y ozilg an i tufayli
Abdulqosim Firdavsiyga mangulik baxsh etadi. Ulug‘ A lisher Navoiy
ham xalqning serjilo og‘zaki adabiyotidan ta ’lim olib, jahonshum ul
shuhrat qozongan «Xamsa» va «Xazoyinul-maoniy» singari o‘lmas
asarlarini yaratdi. Poshshoxo‘ja «Gulzor» va «Miftohul-adl» asarlarini
b ev osita fo lk lo r t a ’sirida y o zg ani m a ’lum , M u h a m m a d sh a rif
G ulxaniyning «Zarbulm asal»i folklordan ijodiy ilhom lanishning
ko‘rkam nam unasi sanaladi.
Og‘zaki va yozm a adabiyotlam ing o‘zaro ta ’siri va hamkorligi
b a rc h a x a lq la r n in g a d a b iy o tla rig a xos h o d isa b o ‘lib , o ‘sha
adabiyotlam ing shakllanishi va yuksalishini ta ’m inlashda, ularda
xalqchil realistik
tasvim ing tantana qilishida, yangi obrazlar, yangi
m a v z u la r, y an g i m o tiv la r, y a n g i sh a k lla r va x a lq o n a ruh n i
ta ’minlovchi obrazlilik va ifodaviy vositalar hisobiga to ‘lisha borishiga,
shuningdek, folklor va yozm a adabiyotga xos jan rlarn in g o ‘zaro
sintezlashuvi asosida badiiy ertak va uning xilma-xil ichki ko‘rinishlari
(ertak-dram a, ertak-qissa, ertak -ro m an . ertak-opera)ning yuzaga
kelishida, barm oq sh e’r tizim ining yozma adabiyot arsenaliga o ‘tib,
barqarorlashuvida m uhim rol o ‘ynab kelmoqda.
Shuni ham ta ’kidlash kerakki, badiiy adabiyot ham asrlar davomidagi
rivojlanishi jaray o n id a folklorga samarali ta ’sir ko‘rstib, shaklan,
m a z m u n a n va ifodaviylik jih a tid a n yanada
ta k o m il to p ish in i
chuqurlashtirayotir. Buni m um toz adabiyot nam unalarining baxshilar
tom onidan folklorga xos ravishda qayta ishlanishi natijasida yuzaga
kelgan «Malikayi Dilorom», «Farhod va Shirin», «Layli va Majnun»,
«Bahrom va Gulandom», «Yusuf va Zulayho», «Rustam i doston»,
«Sayful-Malik», «Sanobar», «Zevarxon» singari kitobiy dostonlar
misolida yanada yaqqolroq ko‘rish m um kin. Bu dostonlar e] orasida
xalq kitoblari nomi bilan m ashhur va keng tarqalgandir.
Badiiy adabiyotdan ijodiy o ‘zIashtirishning boshqa b ir ko‘rinishi—
-xalq d o sto n larid ag i q a h ra m o n la r ru h iy h o la tin i ifo d alash d a
emotsionallikni yanada kuchaytirish maqsadida m um toz she’riyat
bitilgan aruz vazni imkoniyatlaridan, qolaversa, g‘azal va muxammas,
musam man, murabba shakllaridan foydalanishdir.
Chunonchi, Ergash Jum anbulbul o ‘g‘li «K untug‘mish»
dostonida
Kuntug‘mishning yori va bolalaridan ayrilib,
gangib qolganida,
tasodifan uchragan cho 'p o n g a
m urojaatini Sobir Sayqaliyning
«Bahrom va Gulandom» dostonidan ta ’sirlanib bitgan:
Ey yori alam ko‘rgan, qaydin kelasan, ayg‘il.
Ko*p ranj-u sitam ko‘rgan, qaydin kelasan, ayg‘il.
Shu m atla'li g'azal aslida Bahrom ning gado qiyofasida G ulandom
qasri
oldiga kelib turganida, uning kimligini bilish uchun G ulandom
kanizi Davlatdan berib yuborgan nom adir. Bu nom a g ‘azal shaklida.
Ergash shoir uni birm uncha qayta ishlagan. Bunday hollar boshqa
asarlard an ijodiy fo y d ala n ish d a h am k o lzga ta s h la n a d i. Shu
m ulohazalarning o ‘ziyoq folklor va
yozm a adabiyotning o ‘zaro
ta ’siri va hamkorligi ikki tom onlam a b o ‘lib, ularning bir-birini boyitib,
rivojlanayotganini va bu folklorizm hodisasi sifatida q aro r topib,
badiiy adabiyotning xalqchillik zam in in i ta ’m inlaganini asoslash
imkonini beradi.
Download
Do'stlaringiz bilan baham: 
