Ctzbekiston respubl1kasi oliy va o rta m axsus ta 'lim vazirl1g I

a -a-b -a
tarzida qofiyalanganligi kuzatiladi.
D ehqonchilikka aloqador q o ‘shiqIar. X alqim iz aza l-aza ld an
dehqonchilik bilan shug‘ ullanib, shuning orqasidan tirikchilik o‘tkazib 
kelgan. D ehqon m ehnati erta bahorda yer haydashdan boshlanadi. 
Biroq erta bahorda, ilik uzildi vaqtida k am q u w at b o ‘lib qolgan 
inson uchun yer haydashdek og‘ir jism oniy m ehnatni bajarish oson 
kechmaydi. Shu paytda dehqonlar qo‘shiq kuylab, o ‘zlarini ovutganlar 
va shu orqali biroz b o ‘lsa-d a, og‘ir m e h n atn in g qiyinchiligini 
unutganlar. Q o‘sh haydash paytida ijro etiladigan q o ‘shiqlar 
q o ‘sh
qo'shiqlari
deyiladi. Ularda q o ‘shchi yoki qo‘shga q o ‘shilgan h o ‘kiz 
tilidan og‘ir m ehnatdan qilingan shikoyat yoxud ish hayvoniga 
murojaat motivlari yetakchilik qiladi.
Q o ‘sh q o ‘shiqlarida ko‘pincha uchta a n ’anaviy obraz k o ‘zga 
tashlanadi. Bular — zolim boy, m ehnatkash, qashshoq dehqon ham da 
ezilgan, jabrlangan ho‘kiz obrazlaridir.
Q o‘shchi qo‘shiqlari qadimiy m ehnat qolshiqlari sirasiga kiradi. 
U lar yolg'iz qo‘shchi tom onidan bevosita q o ‘sh haydash paytida 
goh baland ovozda, goh xirgoyi qilib ijro etiladi. U ning asosiy vazifasi 
og‘ir mehnat paytida dehqonning o ‘z ko‘ngil dardlarini aytib, o ‘z- 
o ‘ziga taskin berish, o ‘zini ovutish, ruhini ko‘tarishdan iborat.
U larda kokproq mavzuviy-ruhiy ham da ritm ik-sintaktik paralle- 
lizmlar badiiy-kompozitsion asos vazifasini o‘taydi.
Bo‘ynimda b o r b o ‘yinturuq,
Omochlari taraq-turuq.
Oqshom borsam oxur quruq,
M en qo‘shga qanday yarayin?!
Ishdan toliqib, kechqurun og‘ilxonaga qaytgan h o ‘kizning quruq 
oxurga rubaro* kelishi dehqonning g‘urbatli ruhiy kechinmasiga badiiy 
parallel keltirilmoqda.
H o'kizginam b o ‘yinginang ezildi,
Ko‘zginangdan yoshlar qator tizildi,
Bo‘yinturuq bilan om och tortm asang,
Sening bilan menga go‘rlar qazildi.

---

Q o‘shiqda q o ‘sh haydash m ehnatining og‘irligi, bundan q o ‘shchi 
ham , h o 'k iz h am jism oniy azob tortishi bildirilyapti. Shu bilan birga 
q o ‘shiq m atn i orqali zam onam iz yoshlari o ‘tm ishda dehqonchilikda 
yerni hozirgiday texnika vositalari yordamida emas, balki b o ‘yniga 
b o ‘y in tu ru q b ila n o m o c h o silg a n h o 'k iz la rn in g k u c h i b ilan
haydalganligini bilib oladilar. Q o‘shiqda shu tarixiy manzara badiiy 
o ‘z ifodasini topgan.
Hozirgi paytda ycrlam ing traktorlar yordamida haydalishi qo‘sh 
q o ‘shiqlaridan foydalanishni bekor qiidi. Shu sababli qo‘sh q o ‘shiqlari 
yaratilishdan va jonli ijroda yashashdan mahrum b o ‘ldi.
O 'rim q o 'sh iq la ri
- d e h q o n m ehn atin in g sam arasi yuzaga 
chiqayotgan о ‘rim lahzalarida kuylanadi. Shundan b o ‘lsa kerakki, 
ularni ko‘tarinki ohangda ijro etish a n ’anaviydir.
0 ‘roqchi hasharchilam ing o ‘rim -yig‘im paytida o ‘zlarini ovutish 
u ch u n maxsus to ‘qigan qo‘shiqlari o ‘rim qo‘shiqlari deb yuritildi. 
U lar yakka shaxs yoki jam oa tom onidan ijro etiladi. Bu xil qo‘shiqlarda 
dehqonning bilak kuchi, uning asosiy mehnat quroli-o‘roq maqtaladi. 
A rpa, b u g ‘doyning xalq tirikchiligi uchun naqadar qim matliligi, 
ro ‘zg‘orning qut-barakasini ta ’minlovchi vosita ekanligi tarannum
etiladi. 0 ‘rim qo‘shiqlari dehqonchilik bilan bog‘liq xalq she’riyatining 
kattagina qism ini tashkil etadi. Lekin ularning juda oz qismigina 
bizgacha yetib kelgan:
0 ‘rog‘im olm os,
0 ‘rim dan qolm as,
Sira ham tolm as,
0 ‘rm asam b o ‘lmas, -
deya kuylanadi o ‘rim q o ‘shiqlarida kuchli ishtiyoq va yengil ohang 
bilan. 0 ‘rim q o ‘shiqlari, asosan, 5-8 hijoli barm oq vaznida yaratilib
o -a -a -a ; a -a-b-a ;
shaklida qofiyalanib keladi.
0 ‘rim hashari paytida b a’zan o ‘roqchilar o'rtasida dehqonchilik 
ekinlari tilidan dialog tarzidagi q o ‘shiqlar, turli lirik aytim lar yoki 
qiziqarli dostonlar, xususan, «Yozi va Zebo» dostonidan parchalar 
kuylash a n ’anaga aylangan. Bu parchalar «yozixonlik» yoki «yozilar» 
deb atalgan.
H ozirgi paytda donni, asosan, kombaynlar yordamida o ‘rib-yig‘ib 
olish tufayli o ‘rim q o ‘shiqlarini ijro etish deyarli so‘nib, ular unutilib 
borm oqda.