11.4. Информацион технологияларга асосланган бухгалтерия ҳисоби шакли. Бухгалтерия ҳисобини ташкил қилиш ва юритиш. Кейинги пайтларда корхоналар компютерлаштирилмокда. Улар маълумотларни тўғридан-тўғри ҳисоб регистрларида (карточкалар, варақларда) ёки машина маълумот ташувчиларида (масалан, дискетларда) тўплайдилар. Компьютерлар билан таъминланган бухгалтер иш жойлари, бухгалтерия ҳисоб - китоб ишларини автоматлаштириш учун асос яратади,
Ҳисоблаш ишларини автоматлащтиришнинг муҳим шартларидан бири бухгалтерия маълумотларини қайта ишлаш жараёнидир. Бу жараён ҳисоб маълумотларини автоматик тарзда олиш ва уни қайта ишлаш технологиясини ишлаб чикишни ўз ичига олади. Жумладан, дастлабки хужжатлар, уларни автоматлаштирилган қайта ишлашга мослаштириш, маълумотларни компьютерларда қайта ишлашга мослащтирилган ҳужжатнинг айланиши, кодлар, хисоблаш техникаси ишлари дастурлари, маълумотларни автоматик равишда қайта ишлаш тартибини тавсифловчи технологик ва инструктив карталар ишлаб чиқищ ва бошк,.
Корхона, уюшма, концерн ва муассасалар ҳозирги хўжалик юритиш тизими шароитида бухгалтерия ҳисобининг қайси усули ва шаклини қўллаш мумкинлигини узлари ҳисоб-китоб ишлари ҳажми ва бошка хусусиятларга қараб мустақил равишда танлайдилар. Инструктив ва норматив ҳужжатларда тавсия этилган шаклларни хам қўллашлари мумкин.
Корхона ва ташкилотларда хисоб ишларининг са-марадорлигини ошириш хайда вактни тежаш мақсадида бухгалтерия хисобининг замонавий шакли — информацион технологияларга асосланган шакли хаётга татбиқ этилиб келинмокда. Ушбу шаклнинг бир канча афзалликлари мавжуд:
— бухгалтерия хисоби хужжатларидаги маълумотларни қайта ишлашни тезлаштиради;
— иқтисодий маълумотларни кайта ишлашда банд булган ходимлар сонини кискартиради хамда мехнат унумдорлигини оширади;
— ҳисоб ишларида аниклик ва изчилликни таъминлайди;
- Бухгалтерия ҳисобининг регистрлари ва шакллари ҳисоб ишларини юритиш билан боғлиқ ҳаражатларни камайтиради.
Электрон ҳисоблаш машиналари ҳозирги вақтда ҳисоб-китоб ишларини амалга оширишда қўлланилиши билан бирга хисоб маълумотларини йигиш, уларни кайта ишлаш, жамлама ва тахлилий ҳисоб регистрларини тузиш, ҳисобот шаклларини тулдириш ва бошқа бир қанча хисоб ишларини бажаришда кенг кулланилмокда. Амалиётда компьютерлардан кенг фойдаланиш бухгалтерия ҳисобини ташкил килишнинг янги усулларини вужудга келтирди.
Бухгалтерия вазифаларини ечишда информацион технологиялардан фойдаланишни ташкил этиш бирламчи бухгалтерия хужжатларини тузиш пайтидан бошлаб якуний молиявий ҳисоботни тузиш билан якунланувчи операцияларнинг йиғиндисидан иборатдир.
Хозирги босқичда бухгалтерия вазифаларини ахборот технологияси асосида марказлаштирилган ҳолда ташкил қилиш куйидагиларни таъминлайди:
— фойдаланувчининг иш жойида урнатилган компьютерларни куллаш, бу ерда вазифаларни ечиш ҳисобчи томонидан бевосита унинг иш жойида бажарилади;
— корхона (ташкилот, фирма)нинг турли хилдаги бўлинмалари иктисодий вазифаларини интеграцияланган ҳолда ишлаб чикилишини таъминловчи маҳаллий ва кўп боскичли ҳисоблаш тармокларини шакллантириш;
— хисоблаш техникасида бажариладиган бухгалтерия ҳисоблашлари таркибини анча купайтириш;
— ҳар хил бўлинмалар учун корхонанинг ягона тақсимланган маълумотлар базасини яратиш;
— бирламчи бухгалтерия ҳужжатларини машинада шакллантириш имкониятлари, бу қоғозсиз технологияларга утишни таъминлайди ва хужжатларни йигиш ҳамда руйхатга олиш буйича операциялар меҳнат талаблиги даражасини камайтиради;
— бухгалтерия хисоби вазифалари мажмуаларини ечишни интеграциялаш;
— диалогли усулда амалга ошириш йули билан ахборот хизмати курсатишни ташкил этиш имконияти.
Информацион тизимда бажариладиган технологик жараён учта боскичдан иборат: