Çolpan’in köŞe yazilari (İnceleme-metiN)

3.1.24.
 
“Uzun Kulaklı Dede” Hakkında (1923) 
YÖNETİME MEKTUP
66
“UZUN KULAKLI DEDE” HAKKINDA 
Benim “Uzun Kulaklı Dede” adlı 2 perdelik komedi eserimi temize çekip Özbek 
topluluğuna ulaştırmak şartıyla, adı geçen topluluğun en yetkili artistlerinden biri almıştı. 
Şimdi bu eserin adı geçen sanatçının elinde olduğu şüphelidir. Duyduğuma göre biçare 
sanat eserim Semerkant’taki amatör sanatçılara “peşkeş” çekilip verilmiş imiş. Bu yüzden 
gazete yoluyla duyuruyorum ki, bütün hak ve hukuku bende olan o eser, nerede 
bastırılırsa ya da sahneye koyulursa bununla ilgili kişileri dava edeceğim. 
3.1.25.
 
“İblis”
67
 (1923) 
Mart ayının yedisinde Çarşamba günü, Özbek Dram Topluluğu tarafından kışlık 
“Turan” da Kafkasya Türklerinin yazar ve şairlerinden Hüseyin Cavid
68
‘in dört perdelik 
“İblis” trajedisi oynandı. 
66
 
Yönetime Mektup (“Uzun Kulaklı Dede” hakkında) – Çolpan’ın “Türkistan” gazetesi editörlüğüne 
yolladığı adı geçen mektup, 1923 yılı 18 Şubatta yayımlandı. Belli ki, Çolpan’ın dramatik eserlerinin 
miktarı ona yakın olduğu halde, bize kadar yalnız “Yarkınay” ın metni, “Hücum” (V. Yan ile birlikte) un 
yönetmenine ulaştı. Adı geçen mektup, bize Çolpan’ın belli olmayan piyesi hakkında haber vermekle 
kalmadı, onun kaybolma sebeplerini de bir miktar açığa kavuşturdu. 
67
 
İblis – “Türkistan” gazetesinin 1923 yılı 14 Mart sayısında yayımlandı. 
68
Hüseyin Cavid (1882-1941) – ünlü Azerbaycan şairi ve yazarı, dramacı. Kendi yaratıcı kariyeri boyunca 
18 piyes (bunların çoğu şiirsel) yazdı. Bunlardan 1915 yılında yazılmış olan “Şeyh Sen’an” ve 1917 yılında 
yazılmış olan “İblis” piyesleri Özbekistan sahnesinde sergilenmiş.

---

152 
Yoldaş Hurşid’in kalemiyle Özbekçeleştirilmiş bu eser aralara beyitler 
serpiştirilerek yazılmış, aşk ve savaşla ilgili bir oyundur. Bu eserde yirminci yüzyılda 
yaşayan âdemoğlunun ellerindeki bilim ve hüneri kan dökme, insan öldürme, malı harap 
etme gibi doğru olmayan ve kötü işlere para harcayarak kötülük ve rezillikte İblis (Şeytan) 
ide geçtikleri gösterilmektedir. Bütün kötülüklerin esas unsuru olarak kabul edilegelen 
İblis bu eserde, “âdemoğlunun kötülüklerini görüp rezil olduğunu” bildirmektedir. Eserin 
aslı bunun gibi mi ya da el ile kaç kez kopyalanıp yazılan nüshadan Özbekçeleştirilip, 
“suyunun suyu” olduğundan mı bilmiyorum ama bu eserde hemen hissedilen bir terslik 
(zıtlık) var. Yukarıda söylediğim gibi “kötülükte âdemoğulları beni geçtiler” diye iddia 
eden İblis, eserde baştan aşağı kötülüğü kendisi yapar. Kendisi tam bir kötülük babası 
olarak görülür.
İnsanoğlunun kötülüklerine doyan ve bu sebepten dolayı onların arasından kaçıp 
ormanlara giden Arif, kısmen o iblisin hilesine aldanıp büyük suçlar işlemiştir. Yani: onu 
seven günahsız bir kız (Haver) ın zehir içip ölmesine sebep olmuştur. Sonunda kendi 
sevdiği bir kız için öz kardeşi (Vasf) ni öldürmüştür. 1915 ve 1916 yıllarında gerçekleşen 
meşhur Çanakkale Savaşını düşündüğü dönemlerde (birinci perde), âdemoğullarına ve 
onları yoldan çıkaranİblis’e o kadar lanet yağdırıyordu ki, bun tarifi yok! Birinci perdede 
bu halde olan ve ondan sonraki perdelerde de insanlığın vahşiliğinden şikâyet eden ve 
İblis’e beddua eden Arif, 3. perde de İblis’in elini öpüyor, onun bir pir, bir keramet sahibi, 
bir Hızır olduğuna inanıyordu. Güzel, o perde de Arif, İblis’i insan kılığında görmüş 
tanımamıştı, fakat âdemoğulları için İblis’ten her zaman tehlike-tehdit olduğunu iyi 
biliyordu.
Piyesin son perdesinde Anadolu’daki Türk isyancılarından bir kişi (İlhan) 
gösterilmektedir. Bu isyancı Anadolu’daki ittifakçılara karşı İngiliz casuslarını, Fransız 
ajanlarını, hain (satılan) Arap ve Türkleri iyice araştırmadan acımasızca vurup öldürüyor, 
adalet içerikli çok yüce sözler ile ah vah diyordu. Ama kendisi, cihangirlere karşı 
Anadolu’da başkaldıranlara (Kemalistlere) da karşıdır. “Bir ihtimal, köy halkı ve işçi 
kesimin menfaatinin peşine düşen kişidir”, diyecek olsak lakin o eski padişahlardan 
biridir. Onun sözlerinde bahsi geçen konuda herhangi bir ima, işaret yok. İhtimal ki, bu 
şey piyesin “suyunun suyu” olmasından kaynaklanmaktadır. 
Oynama kısmına gelirsek: 

---

153 
Sahneye giriş çıkış, sözleri zamanında söyleme, fenerlerin açılıp kapanmasında 
görülen birtakım eksiklikleri saymazsak, genel olarak sorunsuz ve iyiydi. İblis rolünde 
Ebrar, Arif rolünde Uygur, İbn Yamin rolünde Sayfi iyiydiler. Kızların ikisi de (Rana, 
Haver) kusursuz oynadılar. Onlarda sadece yumuşaklık ve rahatlık vardı. Diğerleri de 
fena değildi. İnsanlar kalabalık, verim güzeldi: hatta yer olmadığından geri dönüp 
gidenlerde çok oldu. Burada küçücük bir şey yazıp geçmeyi gerekli buldum. Bu oyuna 
“gençler” diye adlandırılan “milletsever”lerinde çoğu geldi. Hatta yeni şehir tiyatrolarını 
da sürekli takip eden “oldukça kültürlü” gençlerimizde bu oyunda vardı… Demek 
bunlarda sahnelerimize ilgi duyuyorlarmış… Nazar değmesin!