Çolpan’in köŞe yazilari (İnceleme-metiN)

3.1.53.
 
“Aydın”
201
 (1927) 
15 Haziran Çarşamba günü Bakü Tiyatro Meslek Yüksekokulundaki 
öğrencilerimizin üçüncü oyunlarını gördük. Bu sefer bir tercüme değil, değiştirilmiş bir 
eser, Cafer Cabbarzade
202
’nin “Aydın” adlı trajedisi sahneye koyulmuştu. 25-30 yıllık bir 
tarihe sahip olan Azerbaycan Türk Tiyatrosu, bu eseri son bir iki yıldır repertuarından hiç 
çıkarmıyordu. Şimdi bunun gibi güzel eserler Türk halklarının sahnelerinde parmakla 
sayılıyordu. Hatta bugün tiyatro sanatının merkezi kabul edilen Moskova’da da iyi 
201
 
Aydın
 – 
“Zerefşan”, 1927 yılı 20 Haziran. 
202
Cafer Cabbarzade (1899-1934), Azerbaycan drama yazarı, yapımcı, tiyatro ustası. “Aydın” piyesi 1922 
yılında oluşturuldu. 

---

228 
tiyatrolar için güzel eserler bulunamıyor, repertuar meselesi baş ağrıtan meselelerden biri 
olamaya devam ediyor. Kendi iyi olsa ruhu (içeriği) iyi olmuyor, ruhu iyi olanların yazımı 
zayıf oluyor ve bunun gibi… Bunun gibi olanlardan sonra milli cumhuriyetlerin 
sahnelerinde iyi esere muhtaçlık hepsinden çok görülüyor, hepsinden çok hissediliyor. 
Bütün bunlar gözümüzün önünde cereyan etmektedir. 
Cabbarzade’nin bu eseri gerçeğin tam içinden çıkmış bir olayı sahneleştirse de çok 
duygusal bir ruh ile yazılmış. Eserin nefis ve çekici dili, baştan sona insan severlik (çok 
uluslu) düşüncelerini işlemekte, eserin başkahramanı Aydın, sakinleşmez ve kavgacı, 
kalbinden her zaman insan severlik, merhamet ve kıskanma duygularını çıkarmaktadır. 
O, Abdusalimzoda Muhammaddodi’nin “Firdavsi Alhomat” adlı eserindeki yeryüzü 
cennetlerini istiyor, dünyayı “altın” denilen beladan kurtarıp göstermek istemektedir. 
Hanımı Gültekin iyi kötü bir gömleği olmadığından fularını peçe yapıp yürümektedir. 
Aydın ise kendi memleketine Napolyon ve Cengiz ihtişamıyla girmeyi istiyordu, bunu 
hayal ediyordu… Bu Aydın asrımızın sabit fikirli dervişlerinden; adam akıllı iş yapıp, 
çalışıp insanın derdine merhem olmak yerine, siz… siz… kendinizin ne olduğunuzu 
bilmiyorsunuz, anlamıyorsunuz! diyordu. Etrafındaki herkesi “cahiller” diye 
düşünüyordu. Hâlbuki hanımının kendisi için (yani Aydın’ı diye) namusunu satmaya 
mecbur olduğunu bilmiyordu. Ömrü ot arabasında geçmiş, aklı altın saat ve altın 
yüzüklerden ayrılmayan ahmak bir zengin hanımının iki çift kin besleyen sözüne inanıp, 
zerre günahı olmayan Gültekin’e olmadık ağır sözler söyledi. Aydın “şapkalı” dedim, 
Aydın gibi bir Türkün şapkası olduğuna göre o “münevver” dır, medenidir. Sözleri 
altından kıymetli olsa da olumsuz, kötü, bir işe yaramaz medenidir. Dünya zulüm ve 
zorlamayla dolu olsa, üzüntüden“votka” içmeye gerek var mı? Pireye kızıp yorganı 
yakmaya gerek var mı? Zorlama ve zulüm de ah eden insanoğullarının üzüntülerini az da 
olsa azıcıkta olsa hafifletmek her bir sağlıklı insanın elinden gelir elbette. Farz edelim ki 
Devlet Bey’in fabrikaişi: işçiler grev yapıyorlar, çoluk çocuk evde aç yatıyorlar. Zengin 
adam hepsini fabrikadan kovmayı düşünüyor. Biçare işçiler ne yapacaklarını bilmiyorlar, 
onlara yol göstermek gerek: Yolu kim gösterecek? Bilenler mi? Bilenlerden biri ve en 
büyüğü Aydın ise, balyozu alıp onunla konuşmakta, ona “sen bilmiyorsun” demektedir. 
Fabrikayı yakmak istemekte ama başaramamaktadır. Başkaları yakmaya kalksa, “Su 
yetiştirin, su! Medeniyet yanıyor!” diye bağırıyordu… Bunun gibi beşeriyet hizmetçisiyle 
bahsi geçen “cehennem” yolcusu deli işçinin arasında ne fark var? Ne fark? 

---

229 
Bu eseri inceleyecek değilim, bu çok uzayıp gidecek bir şey. Buna gazete sayfaları 
da dar gelir. Eseri birkaç defa okuyup, inceleyip sonra daha iyi kontrol etmek mümkün. 
Ben yalnız burada şimdiye başkahraman hakkında gerekli olan şeyleri söyleyiverdim. 
Şimdi oynanış kısmına gelirsek, yine önceki sözü tekrarlamak gerekir. Bu eser 
öğrenci durumundaki delikanlılarımız için zor bir eser. Özellikle Aydın ve Gültekin’in 
rolleri çok güçlü ve usta aktörler gerektirir. Aydın ile Gültekin’i oynayan aktör gelişti, 
hızlı gelişti; o iki rol, eğitici rollerdendir. Bunun için yukarıda tarif edilen Aydın’ı bu defa 
tatmin edici düzeyde bulamazsak, bilmiyorum kimi suçlamak doğru olur. Bence hiç 
kimseyi… Şüphesiz bu gece Aydın rolünü oynayan Rahimberdi
203
, daha sonra büyüyecek 
fakat “bu rol onun olacak” demekte mümkün değil. Özellikle Gulteksin rolündeki kız 
Nazire
204
, o daha da umut vermektedir. Zengin rolünde ki Hafız Seyfi çok garip göründü. 
Demek ki mirasçı zengin çocuğunun kötü gidişatı daha keskin hatlarla göstermek gerekti. 
Zenginin hanımı rolündeki kız, sahnede kendini çok kasmadı, bu başarmanın ilk adımıdır 
Diğerleri kendi kapasitelerinde oynadılar. Yerleştirme ve dekor açısından eksiklikler çok 
idi.