Çolpan’in köŞe yazilari (İnceleme-metiN)

3.1.50.
 
Meyerhold Tiyatrosu
174
 (1927) 
“Yeryüzü” mecmuası kendi okuyucularını en güçlü tiyatro muallimlerinden biri ile 
tanıştırmak isteyip bu görevi bana verdi. Bu çok onurlu bir hizmet olsa da isteksizce 
yerine getirdim. Bunun sebebi belli. Meyerhold hakkında kitaplar yazıldı, makaleler, 
özellikle, “Yeryüzü” nün sınırlı sayfalarına sığan kısa makaleler yazmak ile onu yeteri 
kadar tanıtmak mümkün değildir. Mademki tam tanıtmak mümkün değil, öyleyse hiçbir 
şey yapmasak iyi olmaz mıydı? Hayır! “Az olsada tanıyalım”, der imiş okuyucular; bunun 
için bizde elden geldiği kadarını yapmaya mecbur oluyoruz. Varın, bu başlığı olsun, 
birazdan “övgü”süne başlamakta nasip olur. Meyerhold’u övenler “Rus tiyatrosunun 
seçkin sanatkârı” diye övüyorlar; hatta onun muhalifleri de hakaret ederken: “En büyük 
muallimlerden birinin hatası”, deyip hakaret ediyorlar.
1926 yılının Nisan ayında onun tiyatrosu 5. yıl kutlamasını düzenledi. Bu kutlamayı 
düzenlemek için 101 kişiden oluşan özel bir komite oluşturuldu. Komitenin başkanı Klara 
Setkin
175
, yardımcıları Lunacharskiy ve Slavinskiy
176
Yoldaşlar idi. Diğer üyeler arasında 
Bela Kun
177
, Budyonniy
178
, Dogodof, Lozovskiy
179
, Semashko
180
, Dumbol
181
ve 
Unshilixt
182
gibi büyük isimlere de rastlanıyor. İşte bu da bugün Meyerhold Tiyatrosunun 
önemini göstermeye yetti. Kutlamaya kadar bir grup halinde çalışarak gelen bu tiyatro, 
kutlamadan sonra hükümet gözetimine geçti ve “Meyerhold Hükümet Tiyatrosu ” diye 
adlandırıldı.
Bu tiyatronun kendi başına bağımsız bir kurum olarak çalışması 1922 yılında 
başladı. 1922 ve 1923 yılları tiyatro mevsiminde önce “Meyerhold Tiyatrosu
183
” oldu, 
174
“Zerefşan” gazetesinin 1927 yılı 4 Ocak sayısında “Çolpan” imzası ile yayımlandı. “Edebiyat Nedir?” 
makaleler toplamında yeniden basılmıştır.
“Zerefşan” gazetesi esasında neşre hazırlanmıştır. 
175
Klara Setkin (1857-1933) – Almanya Komünist Partisinin kurucularından biri. 
176
Slavinskiy – 20. Yıllardaki büyük siyasi erbaplardan. 
177
Kun Bela (1886-1939) – uluslararası komünisttik hareket erbaplarından biri, Macar. 
178
Budyonniy Semyon Mixaylovich (1883-1973) – Sovyet komutanı, Sovyet İttifakı mareşali, iç savaş 
kahramanlarından biri.
179
Lozovskiy (takma adı, asıl ismi Solomon Abramovich Dridzo) (1878-1952) – Sovyet devleti 
erbaplarından biri, tarih ilimleri doktoru. 
180
Semashko Nikolay Aleksandrovich (1874-1919) – Sovyet devlet ve parti erbaplarından, Sovyet 
sağlamlığını koruma diziminin teşkilatçılarından biri.
181
Dumbol - 20. Yıllardaki büyük siyasi erbaplardan. 
182
Unsklixt - 20. Yıllardaki büyük siyasi erbaplardan. 
183
Meyerhold Tiyatrosu (102. sayfa). “Yeryüzü” dergisinin 1927 yılı 13 Şubat sayısında “Çolpan” imzası 
ile yayımlandı. “Sanat” dergisinin 1991 yılı 10. sayısında (neşre hazırlayan Siraciddin Ahmed) ve 
“Edebiyat Nedir?” makaleler toplamında yeniden basılmıştır.

---

222 
sonra “Meyerhold Adlı Tiyatro” olarak çalıştı. O zamana kadar bu tiyatro birkaç grupla 
iş birliği yapmış: 1920 yılının Kasım ayından 1921 yılının yazına kadar bu tiyatronun asıl 
oyuncuları başlarında Meyerhold olduğu halde, “RSFSR’nin ilk tiyatrosu”nda 
çalışmışlar. Orada “Tang Kızıllıkları
184
”, “Misteriya buff
185
” [Mystery-Bouffe], “Yaşlar 
Soyuzi
186
” adlı eserler sergilendi. Bunların ilki Belçikalı edip ve şair Verxan
187
’nınki 
olup, çağdaş yatırımcı cemiyetten başka daha üstün bir cemiyete geçmek anlatılmaktadır. 
Onda sınıf kavgası birkaç tabaka arasında gösterilmektedir. İkincisi Rus fütüristlerden 
meşhur Mayakovskiy’nin eseri olup, öbür dünyayı alaya aldı. Nihayet üçüncüsü Norveçli 
edip Ibsen
188
’ninki olup, asrımızın problemleri ile ilgilidir. Bu eserlerin her biri o 
zamanda cemiyete heyecanlar salan, onu silkeleyen şeylerdir.
Meyerhold o tiyatro dönemlerinde, “Tiyatroda Ekim” sloganını meydana attı. Onun 
gayreti ve teşebbüsü iledir ki o tiyatroda yeni esaslar ortaya konuldu. Bu yeni esasların 
biri “Tiyatro sanatı da siyasetten yoksun değil” dir. Ne olursa olsun bir sınıfın menfaatine 
hizmet ettiğini iddia eder, bunun için kendi de memleket dizginini ele alan yönetici sınıfa 
hizmet eder. Bu ideoloji meselesidir. Yine bir yeni esas sahnenin düzelmesine ait olup, 
sahne meydanını güzel kılıp yaşatmaya karşı sahnede en sıradan eşyalardan en kolay ve 
ucuz dekorlar düzenlemeye gayret etmektir. Buda elbette “siyasetten uzak değil”, çünkü 
bu basit sahne basit halk için basit halk ise yöneticiler içindir. 
Bina eksikliği yüzünden o tiyatro önceki Nezlobin Tiyatrosu
189
ile birleşip, “Aktör 
tiyatrosu”na dönüştü. O tiyatroda sergilenen çok büyük başarı kazanan “Velikodushnıy 
rogonosets
190
” gösterisi ”Aktör Tiyatrosu” kurulmadan önce “Birinci RSFSR tiyatrosu” 
ile yüksek rejisör Kursları tarafından birlikte hazırlanmıştı. Meyerhold’un ikinci esası 
(sahneyi sadeleştirme) o zaman zirveye çıkmış idi: onun kendi lafına bakıldığında, 
yukarıda söylenen eserin sergilenmesi sadece 200 soma mal olmuş.
“Yeryüzü” dergisi esasında neşre hazırlanmıştır.
184
“Tang kızıllıkları”– E. Verxarn eseri. 
185
Misteriya buff” [Mystery-Bouffe] – v. Mayakovskiy eseri. 
186
“Yaşlar soyuzi” – g. Ibsen eseri. 
187
Verxarn Emil (1885-1916) – Belçikalı şair ve drama yazarı. 
188
Ibsen Genrik (1828-1906) – Norveçli drama yazarı. 
189
“Nezlobin Tiyatrosu” – 1909 yılı K. N. Nezlobin’in kurduğu tiyatro. Daha sonra bu tiyatro Meyerhold 
Tiyatrosuna eklenmiş. 
190
“Velikodushnıy rogonosets” – Belçikalı drama yazarı F. Krommelink (1888-1970) eseri. 1921 yılında 
yazılmış. 

---

223 
Kendine her zaman yeni yollar arayan, bir yerde durmayan, “nefes almaz” 
Meyerhold ve onun grubu, elbette Nizlobin grubu ile rakabet edemizdi.
Zaten böyle de 
oldu: önce her ikisi arasında mücadele başladı, sonra ayrılmaya mecbur oldular. “Aktör 
Tiyatrosu” tamamen Meyerhold’un elinde kaldı. 
Bundan sonra “Aktör Tiyatrosu”, “GITIS Tiyatrosu
191
”na dönüştü. 
Onda da iki grup oynuyordu: biri Meyerhold’un ki, diğeri “Tecrübe Kahramanlık 
Tiyatrosu”. Bu her iki grubun mücadelesi sonucunda son grup yok oldu ve 1922 yılında 
“Meyerhold Tiyatrosu” adlı bağımsız bir tiyatro kuruldu. 
Kendisinin o yolu ile Meyerhold Tiyatrosu şimdiye kadar geldi. Elbette bu arada 
sarsılmalar olmadı değil, oldu fakat onların niteliklerinden konuşacak olsak, kitaplar 
yazmak berekir ki ona bizim gücümüzde hali hazırda yetmez. 
Bu arada Meyerhold Tiyatrosu “Muallim Bubus”
192
, “D. E.”
193
(Ber Ovruponi!), 
“Mandat” , “Yer köpti”
194
, “Yür, Hitay”
195
gibi her taraftan yeni ve muasır oyunlar verdi: 
eski Ostrovskiy
196
’nin “Orman”ı ile Gogol’un “Tergovçi”sini yenileyip içini dışını ters 
düz edip koydu. “Orman” oyunu oynandıktan sonra çok ses çıkmamış idi. Ama bu 
“Tergovçi” de çok ses çıktı. Sergilenmesine bir buçuk ay olduğu halde, hala daha övgü 
ve hakaretlerin durduğu yok. “Tergovçi”yi eleştirmede Moskova ve Leningrad 
tenkitçileri ikiye bölündüler. Moskova hakaret etti, Leningrad övdü. Bu hakaret ve 
övgüler hakkında konuşmak için de yine ayrı makaleler yazmak gerek. Bunun için kısa 
kesip şöyle söylüyoruz ki, Moskova eleştirmenleri Meyerhold’u “sıradanlık” ile 
suçluyorlar, Leningrad eleştirmeleri ise Meyerhold’un “Tergovçi”sinden Gogol’un 
gerçek ruhunu bulmaktalar ve başka hiç kimsenin bulamadığı şeyleri bulduğunu iddia 
etmektedirler. Gerçek “Tergovçi” ile “Velikodushnıy rogonosets” arasında şekil 
bakımından çok büyük fark var. Son oyunun 200 soma hazır olduğunu söylemiştik. 
“Tergovçi”nin sahne ekipmanlarına birkaç bin som gitti desek yanlış olmaz. Kıyafetlerin 
191
“GITIS Tiyatrosu” – “Devlet tiyatro sanatı bilim yurdu” (Çolpan’ın izahı). 
192
“Muallim Bubus” – Rus drama yazarı A. M. Fayko (1893-1978) eseri. 
193
“D. E.” – Podgayetskiy eseri.
194
“Er köpti” – (“Sonunda yeryüzü”) – Martineov ve Tretyakon eseri.
195
“Yur, Hitay” – Tretyakov’un “Haykir, Hitoy” [Haykır Çin] eseri göz önünde tutulmuş. 
196
Ostrovskiy – drama yazarı A. N. Ostrovskiy (1823-1886) göz önünde tutulmuş. Onun “Orman” draması 
1871 yılında yazılmış. 

---

224 
hepsi temiz şeylerden, kadın kıyafetlerinin hepsi ipek, diğer ekipmanlar da sinemaların ki 
kadar zengin.
Meyerhold Tiyatrosunda bu ana kadar perde, dekorasyon ve sahne önü ışıkları 
yoktu. “Tergovçi” de perde duvara dolaşmış. Büyük kapıları… 
Oyunlarda sirk ve sinemanın çok etkisi olan bu tiyatro, sözün özü, çevresini-etrafını 
en çok meşgul eden bir sanat müessesesidir. Bu konuda bir değil çok çok kez söz etmek 
gerekir, şimdi sözümü tamamlamadan önce Meyerhold tiyatrosunun bize etkilerinden iki 
çift söz edip geçeyim.
Bu tiyatronun basitliği bizim için gerekli, çoğunluğa yakın gelmesi yine bunun için 
lazım. Bizim halk tiyatroları unsurlarından bazıları bu tiyatroda var bunun için bizim yeni 
tiyatromuz da bundan kaçıp kurtulamaz ve kaçacakta değil elbette. Belki Moskova dram 
atölyesi bu yolda ilk adımı attı: geçen yıl Moskova atölyesinde Meyerholdçulardan 
Yoldaş Sverdlin’in eğitimi ile “Karavul Uykusi” adlı sözsüz bir oyun hazırlanmış idi. 
Şimdi bu yıl ise “Pul Undiriş” adlı bir komedi eseri hazırlanmaktadır.