|
3.2.8.
Ish Vaqti – Ishlash Vaqti (1917)
Muhtaram Xontolishskiy* janoblarina!
Rusiya katta. Rusiya, unda yashaydigan ko‘b milyunlar xalq 300 yillik og‘ir bir
tojni tagidan zo‘rg‘a qutuldi. Bir odamning qo‘lida taqdiri o‘yunchoq bo‘lub yurg‘an ko‘b
milyunlar xalq zolimning qo‘lidan taqdirini tortib olub, o‘zi idora etmakka boshladi.
Zulmning eng og‘irini tortqon ruslardan keyin eng ko‘b bo‘lg‘an ilmiy va madaniy
jihatdan Rusiyadagi hamma qavmlardan keyinga qolgan musulmonlar uchun bu voqea
ikkinchi bir yaratilish, ikkinchi bir tug‘ilish, ikkinchi bir dunyoga kelishdir. Yuqorida
aytilgancha, ilmiy va madaniy kuchka* juda faqir va kambag‘al bo‘lg‘an musulmonlar
bukungi kunda o‘zlariga berilgan, o‘zlarining milliy va madaniy ishlarig‘a yo‘l
294
ochadirg‘an bir qancha huquq va pravolarin eblab joylab ola olurlarmi? Bu savolning
javobini o‘zum qisqagina berib o‘taman:
Rusiya musulmonlari o‘shal huquq va pravolarni saqlab qolub, ishlata olurlar shul
vaqtdaki, uning hamma ziyoli yoshlari o‘zlariga bukungi kunni «Ish vaqti – ishlash
vaqti!» deb shior qilib olsalar. Shukrlar bo‘lsun ulug‘ Tangrig‘aki, musulmon
yoshlarining hammasi deyarlik boshqa vatandoshlari, birodarlari kabi yuqoridagi qisqa,
faqat ma’nosi uzun tiriklikdan iborat bo‘lg‘an so‘zni shior qilib oldilar. Kecha-kunduz
tinmasdan o‘zlarining xususiy ishlarini tashlab, bo‘yinlariga 5 – 6 turli ish olub, shul
shiorni ketidan quvlab ketdilar.
Bu endi hozirgi kunning oq tarafi! Bir tarafda ko‘b emas, ozg‘ina qora tarafi ham
bor. Ul qora katta daryo ichida kichkinagina bir qurug‘likday, keng va ko‘kmak*
osmonda bir parcha bulutday bo‘lsa ham, zamon va ahvolning taqozosi shiorning «Ish
vaqti – ishlash vaqti!» bo‘lushi ul kichkina qurug‘likni daryog‘a yoki ul kichkinagina
bulutni ko‘kmak keng osmong‘a qo‘shishni lozim qiladir. To‘g‘ri, keng, ko‘kmak
osmonda mayda bir bulut keng va ko‘z yetmaslik daryo ichida kichkinagina bir qurug‘liq,
minglarcha g‘ayratlik ishchi-mardikorlar ichida birgina xushyoqmas, yolqov ishsiz
mardikor qolmasun! Chunki zamonamizning shiori a’lami (bayrog‘i): «Ish vaqti – ishlash
vaqti!»
Petrograd, Maskov, Qozon, Ufa, Urunburg‘, Toshkand, Boku, Tiflis va boshqa har
bir shaharlardagi musulmonlar, olarning g‘ayratlik yoshlari «Hurriyat oyim» betlaridagi
qora chimmat – zulm va istibdod pardasini olub tashlab, hamma olamni ko‘ziga «Adolat
va musovot hamma millatlarning milliy o‘sishlariga keng yo‘l!» degan muborak, pok
siynasidagi yozuvni ko‘rsatib chiqqandan beri o‘zlarining xususiy tirikchiliklarini tamom
tashlab, «oyim»ning sochqon gullarini terishga, ulardan ko‘chatlar olub, millat
bog‘chasining muborak, pok siynasiga o‘tquzushka urundilar. Muharrir qalamini, shoir
she’rini, mudir idorasini, muallim o‘qutishini, artist o‘yunini bir necha kunga tashladi.
Yugurib, chopib ketdi «oyim»ning muborak gullarini terishka!
Bu orada qofqosiyali artist Xontolishskiy janoblari atrofiga bir necha «artist»larni
to‘plab tiyotr o‘ynab yurubdur. Ajabo!
Durust, tiyotr degan narsa – sanoyi nafisaning* eng oliy qismi. Ulsiz bir millatni
bor deb bo‘lmas. Madaniy millatlarning o‘sish darajalarini bilmak uchun tarozuga
295
solinganda tarozuning o‘rtasida yarqirab turadurg‘an sanoyi nafisa va uning bir qismi
bo‘lgan tiyotr. Bir millatda mukammal ul sahna, tiyotr olami yo‘q bo‘lsa, ul millatni «Er
yuzida bo‘lmasun!» degan fikr Ovrupoda xiyli kuchlik. Ammo shul narsani vujudga
keltirish uchun keng huquqlik milliy va madaniy o‘sishig‘a hech bir mone
bo‘lmaydirg‘an bir millat bo‘lish kerak. Holbuki, biz, musulmonlar, va, balki, butun
Rusiya ilgari shunday emas edik. Uning maktabiga, madrasasiga, tiliga, muzikasiga,
tiyotriga urulib turg‘an og‘ir bir zarba bor edi. Biz maktab ochdik – bekitdilar.
Madrasalarimizni isloh qilishka yo‘l bermadilar. Tilimizga «balo» aralashdirmakchi
bo‘ldilar. Muzikamizni taraqqiy qildirishka yo‘l bermadilar. «Padarkush» degan tiyotr
o‘ynaganlarni «oxran»larda* sudradilar, hosili milliy va madaniy o‘sishimizga og‘ir
zarbalar tushirdilar. Hozirgi vaqt mazkur zarbalarning o‘rniga keladirg‘an «doru»larni
tanlarga, siynalarga yaxshi joylab olish vaqti. Bukunda ishlangan va ishlanadirgan ishlar
keladirgan zamondagi tiyotrga keng bir zaminiy toshday bir fundament bo‘lur. Durust,
Xontolishskiy yaxshi bir artist, ondan umidim ko‘b, orqasidagi «artist»lar ham, ehtimol,
durustdirlar. Ammo hozirgi o‘ylanib turgan «huquq va pravolarni joylab olish» nomlik
minglarcha pardalik dramdan ro‘l olmag‘an artist, to‘g‘risi, «orsiz»dir.
Xontolishskiy janoblari kelub hozirgi dramadan ro‘l olsun. Ishlasun!
Ergashganlarini ham ishlatsun! Millatning bog‘iga, uning muqaddas siynasig‘a «oyim»
tarafidan sochilgan gullarni o‘rnatsun, o‘sdirsun! Keyin kelsin tiyotrni taraqqiy ettirishka!
Man va manim butun birodarlarim ham suyuklu millatim yordamg‘a hozir.
Kelingiz, birodarlar! Bukung‘i kunning shiori, bayrog‘i:
«Ish vaqti – ishlash vaqti!»
«Turon» gazetasining 1917 yil 22 aprel sonida «Abdulhamid Sulaymon» imzosi
bilan e’lon qilingan. «O‘zbekiston adabiyoti va san’ati» gazetasining 1997 yil 21 noyabr
sonida qayta nashr etilgan. Nashrga tayyorlovchi – adabiyotshshunos Boybo‘ta
Do‘stqorayev.
Xontolishskiy Ahmad – ozarbayjon teatri arbobi, rejissyor.
Kuchka (ruscha) – to‘da, guruh.
Ko‘kmak (sheva) – ko‘m-ko‘k.
Sanoyi nafisa (arab.) – nafis san’atlar, hunarlar.
296
«Oxran»lar (oxranka) – chor hokimiyatining matbuot, ma’rifat va madaniyatni, shu
sohalarda xizmat qilgan milliy xalq vakillarini siyosiy nazorat ostiga olgan muassasasi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
