Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Гемопоэзнинг бошқарилиши. 
Гемопоэз ўзак ҳужайралари ва ундан 
кейин 
келадиган 
босқичлар 
ҳужайраларининг 
кўпайиши 
ва 
дифференциалланишини таъминловчи 
ўсиш факторлари
, генлар даражасида 
таъсир кўрсатувчи ва дифференцировка йўналишларини белгиловчи
транскрипция факторлари
, ҳамда витаминлар ва гормонлар томонидан 
бошқарилади. Ўсиш омилларига 
колонияларни стимулловчи факторлар 
(КСФ), интерлейкинлар ва ингибитор (пролиферация ва дифференцировкани 
пасайтирувчи) факторлар киради. Улар гликопротеинлар бўлиб, ҳам қон 
орқали гормон сифатида умумий, ҳам микромуҳит ҳужайраларининг 
маҳсулоти сифатида маҳаллий таъсир кўрсатишлари мумкин. Ўсиш 

---

177 
омиллари гемопоэзнинг турли бўғинларига таъсир қилиши мумкин. Мулти-
КСФлар қон тараққиѐтининг ўзак ҳужайралардан бошлаб барча 
йўналишларига таъсир кўрсатади. Гранулоцитлар-моноцитларнинг КСФлари 
фақатгина 
шу 
ҳужайраларнинг 
тараққиѐтини 
бошқаради.
Интелейкинларнинг (ИЛ) ҳам камида 7 тури (ИЛ1, ИЛ2,ИЛ3 ва ҳоказо) 
мавжуд бўлиб, ҳар бир тури маълум ҳужайралар томонидан ишлаб 
чиқарилади ва гемопоэзнинг турли йўналишларига таъсир этади. Масалан, 
ИЛ 3 гемопоэзнинг барча йўналишларига таъсир кўрсатса, ИЛ7 
лимфоцитопоэзнинг бошланғич ҳужайралари тараққиѐтини бошқаради. 
Ҳозирда гемопоэзни бошқарувчи ўсиш омилларининг кўпчилиги ҳужайра 
биотехнологияси усуллари ѐрдамида ажратиб олинган ва турли қон 
касалликларини 
даволашда 
ишлатилмоқда. 
Эритропоэз 
жараѐнини 
бошқаришда асосан буйракларда, қисман жигарда ишлаб чиқариладиган 
гликопротеин - 
эритропоэтин
ҳам муҳим ўрин тутади. Эритроцитлар 
миқдорининг камайиши ва шу орқали келиб чиқадиган қонда кислород 
парциал босимининг (pO
2
) пасайиши эритропоэтин ишланишини 
кучайтирувчи асосий омил ҳисобланади. Биотехнологиялар ѐрдамида 
олинган эритропоэтин ҳам клиник амалиѐтда баъзи камқонликларни 
даволашда қўлланилади. Эритропоэз жараѐнини бошқарилишида витамин 
В
12
ва барг (фолиа) кислотасининг аҳамияти катта, уларнинг етишмовчилиги 
хавфли (пернициоз) анемияга олиб келади. Тромбоцитопоэз жараѐнини 
бошқаришда жигарда ишлаб чиқарилувчи гликопротеин 
тромбопоэтин
муҳим рол ўйнайди. Гемопоэзни сусайтирувчи (ингибитор) омиллар 
сифатида баъзи липопротеинлар (простагландинлар, интерферон, кейлонлар, 
лактоферрин) хизмат қилади. Гормонлар гемопоэз жараѐнига турлича таъсир 
қилади. Масалан, ўсиш гормони ва андрогенлар (тестостерон) эритропоэзни 
кучайтирса, глюкокортикоид гормонлар бошланғич ҳужайраларнинг 
такомиллашини тормозлайди.

---

178 
Миелограмма.
Тиббиѐт амалиѐтида турли хил қон касалликларига 
диагноз қўйиш ва уларни даволаш жараѐнида суяк кўмигини текшириб 
кўришга мурожаат қилинади. Суяк кўмиги махсус игна ѐрдамида пункция 
қилиб тўш суягидан олинади. Суяк кўмиги ҳужайра элементларининг 
процент нисбатида ифодаланиши 
миелограмма 
деб юритилади.