Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Аѐллар жинсий тизими фаолиятининг гормонал бошқарилуви.

---

779 
Тухумдон фаолияти гипофизнинг олдинги бўлагидаги гонадотроп 
гормонлари томонидан бошқарилади. Бунда фолликулни стимулловчи 
(ФСГ), лютеинловчи (ЛГ) гормонлар тухумдон фолликулларининг катта 
ўсиш даврига ўтиши ва фолликуляр ҳамда интерстиций ҳужайралари 
томонидан эстрогеннинг ишлаб чиқарилишини таъминлайди. Бундан 
ташқари, лютеинловчи гормон овуляцияни юзага келтиради ва сариқ 
тананинг ҳосил бўлишидаги дастлабки даврда муҳим роль ўйнайди. 
Сариқ тана фаолиятига, яъни прогестрон ишлаб чиқарилишига 
гипофизнинг лютеотроп гормони (ЛТГ) таъсир кўрсатади. 
Махсус овариал гормонлар - эстроген ва прогестерон билан бир 
қаторда оз миқдорда бўлсада, тухумдондан андрогенлар - эркаклар жинсий 
гормони ажралиши аниқланган, бу эса эмбрионал тараққиѐтдаги икки жинс 
ўртасида бўлган умумийликни кўрсатади. Андрогенлар махсус гилус 
ҳужайралари томонидан ишлаб чиқарилади. Бу ҳужайралар кичик 
тўпламчалар сифатида тухумдон дарвозаси соҳасида жойлашади. 
Овариал функцияларни бошқаришда гипофизнинг гонадотроп 
гормонлари билан бир қаторда тухумдонга келадиган нерв охирлари ҳам 
муҳим роль ўйнайди. 
 
АЁЛЛАРНИНГ ТАШҚИ ЖИНСИЙ АЪЗОЛАРИ 
Аѐлларнинг ташқи жинсий аъзолари қин даҳлизи, қиндан даҳлизни 
ажратиб турувчи қизлик пардаси (humen),
катта 
ва 
кичикуятли лаблар 
ва 
клитордан
иборат. 
Қин даҳлизи кўп қаватли ясси эпителий билан қопланган. Қиннинг 
даҳлизига иккита йирик даҳлиз (Бартоли) безлари очилади. Шаклижиҳатидан 
бу безлар найсимон - альвеоляр безлар бўлиб, призматикэпителий билан 
қопланган ва шиллиқ ишлаб чиқаради. 

---

780 
Қизлик пардаси қиннинг шиллиқ пардасининг бурмасидан иборат 
бўлиб, тузилиши қиннинг шиллиқ пардаси билан бир хил. 
Кичик уятли лаблар кўп қаватли ясси, бир оз мугузланувчан 
эпителийбилан қопланган бўлиб, базал қавати пигмент ҳужайраларигабой. 
Кичик лаблар асосини эластик толалар ва қон томирларгабой бўлган сийрак 
толали шаклланмаган бириктирувчи тўқиматашкил этади. Кўп сонли ѐғ 
безлари учрайди. 
Катта уятли лаблар терининг бурмасидан иборат бўлиб, унда ѐғ ва тер 
безлари ва ѐғ тўқимасининг қатламлари ѐтади. 
Клитор - эмбрионал тараққиѐт ва ривожланиш бўйича эркаклар 
жинсий олатининг дорзал қисмига ўхшаш бўлиб, иккита эректикғоваксимон 
танадан тузилган бўлиб, кўп қаватли ясси, бир оз мугузланувчан эпителий 
билан қопланган бошча билан тугайди. 
Ташқижинсий органлар, айниқса, клитор, эркин ва капсулали 
гениталтаначалар, 
сезувчи 
Мейснер 
таначалари, 
пластинкасимон 
таначакўринишидаги нерв охирларига бой.