Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

деворининг 
ҳайз 
циклидаги 
ўзгариши
. 
Бача-
доннингшиллиқ пардасида менструация билан боғлиқ равишда юзберадиган 
даврий ўзгаришлар 3 габўлинади: 1-
менструация (ҳайз)
олди даври, 
2-
менструация даври
, 
3-менструациядан сўнгги давр
. Бу даврлар бир-биридан 
кескин чегараланмаган ҳолда рўй беради (расм 19.4). 
Менструация олди даври 
(ѐки секретор) функционал давр деб ҳам 
номланади. Бунда бачадон ҳомила қабул қилишга тайѐрланади
. 
Бу вақтда 
тухумдонда етилган фолликул овуляцияга учрайди ваунинг ўрнида 
прогестерон ишлаб чиқарувчи сариқ тана ҳосил бўлади. Прогестерон 
гормони таъсирида бачадон безлари катталашади, чўзилади, эгри-бугри 
кўринишга эга бўлади ва ҳаттотармоқланиб кетади. Без ҳужайралари 
шишади, секрет чиқара бошлайди. Хусусий пластинка ўсади ва шиллиқпарда 
қалинлиги 5-6 мм га етади (тинч ҳолатда 1-2 мм қалинликка эга). Қон 
томирлар кенгайиб, қон билан тўлади. Шиллиқ пардада гликоген миқдори 
ошади, чиқаѐтган шиллиққуюқлашади. Шиллиқпарда стромасининг 
ҳужайраларида гликоген парчалари, ѐғ томчилари пайдо бўлади, уларнинг 
орасида тухумдон ва уруғдоннингинтерстициал ҳужайраларига ўхшаш – 
децидуал ҳужайралардифференциаллашади. 

---

775 
 
Расм 19.4. Хайз циклини бошқарилиш схемаси. 
Агар уруғланиш бўлса, унда функционал, яъни менструация олди 
даври 6-8 ҳафта давом этади, бу билан йўлдошнинг тараққиѐтига имкон 
беради. Агар уруғланиш содир бўлмаса, менструация олди ўзгаришлари 
ўзининг энг юқори тараққиѐтига - ривожланишига 25-28 кунда эришади. 

---

776 
Навбатдаги менструация даврида эндометрийнинг функционал қавати тушиб 
кетади.