Chorva, parranda va baliq mahsulotlarini yetishtirish, qayta ishlash

Sut yog‘i tarkibidagi yog‘ kislotalar sariyog‘ning mazasi, hidi va ta’mini yaxshilash xususiyatiga ega. Ayrim suvda yaxshi eriydigan past molekulali yog‘ kislotalar, jumladan: moy kislota, kapron va ma’lum darajada kapril kislotalar sut yog'ida 5-8 foiz atrofida bo‘lishi mumkin, binobarin, xona haroratida bu kislotalar suyuladi, shuning uchun ham sariyog‘ odatda yumshoq bo‘ladi. Sutdagi yog‘ kislotalarining tarkibi, miqdori, fizikaviy va kimyoviy xossalari sigirlaming yoshi, zoti, mahsulot yo‘nalishi, fiziologik holati, individual xususiyati va h.k.larga bog‘liq ekanligi aniqlangan.
Sut yog‘i o‘zining texnologik xususiyatiga ko‘ra
+21° +35°s da eriydi va 1.7°-21°C da esa qotadi. Sigirlaming sut mahsuldorligini va sutning serqay- moqligi ma’lum darajada ulaming zoti bilan bog‘liq holda bo‘ladi. Bu xususiyat ko‘pincha nasldan naslga o‘tadi va har bir zotning muhim ko‘rsatkichi hisob- lanadi.
Sigir sutining seryog‘-serqaymoq bo‘lishi qondagi moy kislotalarining miqdoriga va ayniqsa uglevodlarga hamda oshqozon qismlarida oziq moddalaming me'yor darajada parchalanishi, juz’iy bijg‘ish natijasida sirka kislotasining vujudga kelishiga bog‘liqdir. Olib borilgan kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, agar qalqonsimon bez- ning faoliyati qanchalik yuqori darajada bo‘lsa, sut- ning serqaymoqligi shuncha ko‘p bo‘ladi, shuningdek, oshqozon siqmasidagi sirka kislotasining xizmati jadal bo‘ladi.
113



Sutning tarkibidagi vitaminlar va mineral tuz eritma- lari qondan shundayligicha, o‘zgarmagan holda sutga o‘tadi. Kazein esa aminokislotalaming sintezlanishi natijasida, sut qandi - laktoza glyukozadan hosil bo'ladi. Sog‘in sigirlar yelinida sutning hosil bo'lishi doimiy tanaffussiz davom etadi. Bunda alveollarda tayyor bo‘lgan sut nozik naychalarga, undan yana yirikroq sut kanallariga va nihoyat sut sistemasiga borib quyiladi. Lekin sutning yelinidagi harakati ma’lum ritm asosida davom etadi. Yelinda sut miqdori ortib borgach, muskul tolalari va hujayralarining tonusi (tarangligi) susayadi va yelin yanada kengayib, ko‘proq sut to‘plana boradi. Lekin bunday jarayon cheksiz davom etmaydi. Agar ye- lin sut bilan to‘lsa, undagi bosim ortadi, sut bezlarining sut tayyorlash faoliyati susayadi va sutning ajralib chiqishi deyarli to‘xtaydi. Sigirlar sog‘ib bo‘lingach, yelin hajmi kichrayadi va bosimi esa pasayadi. Shu- ningdek, qonning harakati susayadi, alveolalar va sut naychalari qisqaradi, bez hujayralarida osoyishtalik, tanaffus vujudga keladi, lekin bu xususiyat uzoqqa cho‘zilmaydi. Qisqa vaqt o'tishi bilan sutning hosil bo‘lishi jadallashadi. Binobarin, bu holat sigirlami sog‘ish vaqti va miqdoriga, shuningdek, yelinni uqalash - massaj qilish (iydirish)ga bog‘langan holda amalga oshadi. Sog‘in sigirlar bunday tadbirlarga tez
moslashadi va o‘z sutini bemalol beradi.