Chorva, parranda va baliq mahsulotlarini yetishtirish, qayta ishlash

Bilimni tekshirish uchun savollar
1. Sariyog' tayyorlash texnologiyasi to‘g‘risida qisqacha tushuncha bering.
2. Sariyog' ishlab chiqansh nazariyasi haqida nimalami bilasiz?
3. Sariyog'laming texnologik xususiyatlari to'g'risida so‘zlang.
4. «Nordon» sariyog' qanday tayyorlanadi?
5. Shirinlashtirilgan sariyog' qanday tayyorlanadi?
6. Qaymoqdagi kamchiliklar qanday bartaraf etiladi?
7. Kuvlash usuli bilan sariyog' qanday tayyorlanadi?
8. Qaymoqni sovutish va yetiltirish borasida nimalami bilasiz?
9. Tayyor mahsulot sifatida sariyog' qanday saqlanadi?
181



Uc h i n c h i b o ‘ l im
BALIQ VA BALIQ MAHSULOTLARI TEXNOLOGIYASI
Avvalo shuni aytish lozimki, sobiq sovet ittifoqi g‘oyat katta baliq boyligiga ega bo‘lgan. Uning suv havzalarida xilma-xil oila va turlarga mansub baliqlar yashaydi. Bir qancha baliq turlari shu qadar ko‘p ovlanadiki, ular savdoda alohida mahsulot guruhlarini tashkil qiladi. Jumladan, seldlar, mayda seldlar, treska va boshqalar bunga misol bo‘la oladi. Shuningdek, osyotrlar oilasiga mansub, qimmatbaho baliq turlari ko‘p ovlanadi. Lekin, bunday baliq turlari boshqa mamlakat suv havzalarida kamdan-kam uchraydi.
Baliq va baliq mahsulotlari oziq-ovqat resurslarida muhim ahamiyat kasb etadi. Ular to‘yim!iligi va oziqaviy qiymati jihatidan uy hayvonlari go‘shtiga o‘xshash bo‘lib, hazm qilinishi borasida undan yuqori turadi. Adabiyotlardagi ayrim ma'lumotlarga qaraganda har bir kishi bir yil davomida 14,6 kg baliq go‘shti iste’mol qilishi lozim ekan.
Ovlanadigan hamma baliqlaming 82 %i ochiq suv havzalarida tutiladi. Baliqlami ochiq dengizlarda
ko‘plab ovlash bilan birga, qirg‘oq bo'yidan va ko‘l- dengiz havzalaridan baliq tutish ham o‘z ahamiyatini saqlab qolmoqda. Masalan, oq dengiz qirg‘oqlaridan seld, treska, syomga, navaga, koryushka deb nomla- nuvchi baliqlar tutiladi. Bu baliqlaming oziqaviy sifati boshqa havzalardagi shu xil baliqlarga qaraganda ancha yuqori turadi.
Azov - qora dengiz havzalarida (dunay, dnepr, don, kuban daryolari bilan birga) turi va nomlari juda xilma-xil bo‘lgan baliqlar ovlanadi. Bu havzalardan
182



ov qilinadigan asosiy baliqlar: leshch, sudak, kambala, xamsa, bichki, stavrida, skumbriya va kefal kabilar hisoblanadi.
Orol dengizi bilan sirdaryo, amudaryo va balxash ko‘lidan usach, leshch, vobla, marinka va balxash okuni ovlanadi. Kichik havzalarda esa okun, karp, sig va boshqa baliq turlari yashaydi. So‘nggi yillarda havzalarda yaltiroq karplami ko'paytirishga alohida e’tibor berilmoqda. Jumladan, 0 ‘zbekistonda ham ba- liqchilikni jadal rivojlantirish maqsadida ko‘plab yirik baliqchilik xo‘jaliklari barpo etilgan. Shuningdek, barcha suv omborlarida baliq urchitish hamda uning tuxumini rivojlantirish bilan shug‘ullanadigan xo‘ja- liklar ko'payib bormoqda. Ayniqsa, ichki suv havza- larida, xo‘jaliklarda suv hovuzlari qurish yo‘li bilan baliqlami ko‘paytirish, aholini tirik hamda sovutilgan baliqlar bilan to‘la ta’minlash imkonini beradi.
Markaziy Osiyo mamlakatlarida, shu jumladan, 0 ‘zbekiston viloyatlaridagi suv havzalarida tez ye- tiluvchan, tez ko'payuvchan va go‘sht sifati yuqo- ri bo‘lgan baliq turlaridan: oq amur, ilonbosh va tols- tolobik (keng peshonali) deb nomlanuvchi baliq- lar urchitib ko‘paytirilmoqda. Shuningdek, sun’iy usulda ko‘plab suv havzalarida go‘shti mazali va lazzatli bo‘lgan sazan va karp baliqchiligi jadal rivojlantirilmoqda. Lekin bu borada hali ko‘plab ijobiy tadbirlami amalga oshirish lozim. Xalqimizni sifatli, sermoy va arzon baliq va baliq mahsulotlari bilan to‘la ta’minlash ishlari o‘z yechimini kutmoqda.
183