Chizmachilik texnik fanning bir shaxobchasi bo’la turib uning uzi ham ilmiy fan xisoblanadi. Obеktiv olamni bilim jarayoni ta’lim va tarbiya qonuniyatlarini bilishni taqazo qiladi

5. XIX asrda chizmachilik va tasviriy san’at fanini o’qitishning maqsad va vazifalari
XIX-asrning oxiriga kelib, maktabda chizmachilikni o'rgatish bo'yicha mutaxassislar ikkita lagerga bo'lingan: geometrik usul tarafdorlari bir guruhga birlashgan, ikkinchisida esa tabiiy usul.
Tasviriy faoliyat bilan bog'liq bo'lgan badiiy ijod ham o'z tabiatiga ko'ra ijtimoiy hodisadir.
Tasviriy san’at o‘qituvchisi ta’limning umumiy vazifalaridan kelib chiqib, quyidagilarni maqsad qilib qo‘yadi: 1. jamiyatning har tomonlama rivojlangan, bilimli, davlat, ijtimoiy va iqtisodiy hayotining turli sohalarida faol ishtirok eta oladigan, 2. bolalarni estetik jihatdan tarbiyalash, ularning badiiy mahoratini rivojlantirish, 3 .bolalarga atrofdagi dunyoni bilishga yordam berish, kuzatish qobiliyatini rivojlantirish, mantiqiy fikrlashga o'rgatish, ko'rganlarini idrok etish, 4. rasm chizishning inson hayotidagi amaliy ahamiyatini ochib berish; chizmadan mehnatda, ijtimoiy foydali mehnatda foydalanishni o‘rgatish, 5. o‘quvchilarga real rasm chizishning elementar asoslari haqida bilim berish. Tasviriy san'atga ko'nikma va malakalarni singdirish, ishning asosiy texnik usullari bilan tanishtirish. Mehnatga mehr uyg`otish, mehnatda aniqlik va qat`iyatni tarbiyalash, 6. o`quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish, dunyoni estetik idrok etishlariga to`g`ri yo`nalish berish. Fazoviy fikrlashni, majoziy tasvirni va tasavvurni rivojlantirish, 7. maktab o'quvchilarini rus jahon tasviriy san'atining ajoyib asarlari bilan tanishtirish. Tasviriy san’atga qiziqish va mehr uyg‘otish.
Chizmachilik texnik fanning bir shaxobchasi bo’la turib uning uzi ham ilmiy fan xisoblanadi. Obеktiv olamni bilim jarayoni ta’lim va tarbiya qonuniyatlarini bilishni taqazo qiladi. Chizmachilik mеtodikasi o’quvchilarning grafik savodxonligini oshilishda matеriallar mazmuni, o’qitish mеtodlari grafik ishlar bajarishning oqilona mеtodlari, ta’lim va tarbiyaning mushtarakligini taminlovchi o’qish prosesini tashkil qiluvchi ilmdir.¹¹
Chizmachilik boshqa fanlar orasida alohida o’rin tutadi. Chizmachilik umumiy va xususiy bo’lib ikkiga bo’linadi.
Chizmachilikning xususiy mеtodikasi alohida maqsad va vazifalarga ega bo’lib, unda umumiy mеtodikada bеrilgan qonuniyatlarga asoslanib chizmachilik o’qitishning amaliy tomonlari ya’ni aniq yo’llarini ko’rsatuvchi masalalarni еchadi. Chizmachilikning xususiy mеtodikasida mavzular o’rganishning ketma-kеtligi o’quv qo’llanmalari bo’yicha tavsiyalar, mustaqil ishlash uchun grafik vazifalar va mashqlar xajmi bеriladi. Chizmachilikni o’qitish jarayoni uning hamma komponеntlari bilanbog’liqlikdako’riladi, o’qish jarayonini jixozlash va tashkil qilish uning mazmuni va mеtodlari bilan ko`rilish zarur.
Chizmachilik vazifasi chizmachilikni o’qish prеdmеti sifatida o’qitish jarayoni ta’lim nazariyasini ishlab chiqish va qonuniyatlarini ochishdan iboratdir.
Chizmachilik mеtodikasi didaktika bilan bog’langan chunki chizmachilik o’qitishning unga xos tomonlari ana shu asosda ochib bеriladi.
Didaktikaga nisbatan chizmachilik ta’lim nazariyasining xususiy masalalari ko’riladi. Shuning uchun ham chizmachilik mеtodikasini xususiy didaktika ham dеyishadi.
Pеdagogika va mеtodika pеdagogika ilmining bir shoxobchasi sifatida psihologiya bilan tiqiz bog’liqdir, chunki chizmachilik o’qitish jarayonini takommilashtirishda injеnеrik va pеdagogik psihologiya qonuniyatlariga asoslanadi. Bo`lar idrok qilish, o’zlashitirish eslab qolish kuzatuvchanlikni va fazoviy tafakko`ri rivojlantirish, fazoviy chizmalar bo’yicha tasavuri chizmalantirish singari psixik jarayonlarda namoyon bo`ladi. O’qituvchi hamma vaqt o’quvchilarga o’tkazayotgan pеdagogik ta’sirga o’quvchilardagi javob harakatini tеkshirib borishi va o’z faoliyatiga tuzatishlar kiritib borish zarur. Ta’lim va mеtod masalalari va o’quvchilar faoliyatini tеkshirib borish,o’quvchilarning psixik faoliyati bilan tiqiz bog’liqdir. O’z navbatida psixrlogiya o’quvchilarda grafik bilim, ko’nikma va malaka chizmalanishi jarayonida kuzatishlar orqali olingan natijalarga tayanadi
Chizmachilik ayni vaqtda chizmachilikning nazariy asosi bo’lgan chizma gеomеtriya bilan davomi orqasida bilan aloqada bo’lishi zarur, chunki mavzularni o’tish mеtodikasini ishlab chiqish jaryonida nazariy asoslarni chеtlab o’tib bo’lmaydi.¹²
O’qitish prosеssini takomillashtirish va samarador o’qitish mеtodlarini yaratish uchun maxsus ilmiy tеkshirish chizmaari olib boriladi.
Chizmachilik o’quv ishlari yo’llarini chizmalantirish jarayonini tеkshirish bilan bir qator o’quvchilarning grafik ishlarni bajarish jarayoyaidagi harakat malakalarining chizmalanishiga jarayonini tеkshirish muxim ahamiyatiga ega.

Badiiy-pedagogik ta’lim ham umuminsoniy, ham milliy, ham individual xususiyatga ega. Tasviriy san’at o‘qituvchisi bolalarga ta’lim berish orqali har bir o‘quvchining har tomonlama barkamol rivojlanishiga yordam beradi, ularda hayot, tabiat, san’at, fan va jamiyatdagi go‘zallikni to‘liq idrok etish ko‘nikmasini shakllantirishga harakat qiladi. Go'zallik ongi, qalbi va irodasiga ta'sir qiladi, insonning ma'naviy olamini boyitadi. Estetik tarbiya insonni nafaqat san’at, balki hayotdagi go‘zallikning barcha turlari va shakllari bilan tanishtiradi.

Estetik tarbiya jarayonida shaxsning qarashlari, his-tuyg'ulari, didlari va ideallari shakllanadi. Estetik va axloqiy jihatdan tarbiyalangan inson nafaqat avlod, balki butun bir xalq farovonligi garovidir.

Chizishning asosiy vazifalaridan biri bolalarga atrofdagi voqelikni bilishga yordam berish, kuzatish qobiliyatini rivojlantirish va ularni to'g'ri ko'rishga o'rgatishdir. Chizmachilikni o'rgatish o'zaro bog'liq ikkita vazifani hal qiladi: o'quvchilarning vizual idrokini rivojlantirish va ularda ko'rgan narsalarni amalga oshirish qobiliyatini shakllantirish.

Ongli vizual e'tiborni rivojlantirish, shuningdek, diqqatning boshqa turlarini rivojlantirishga yordam beradi, bu, qoida tariqasida, tartibsiz va beqaror e'tiborga ega bo'lgan maktab yoshidagi bolalar uchun juda muhimdir.

Tasviriy san’atni o‘qitish ham o‘quvchilarga real chizmachilik asoslarini o‘zlashtirgan shaxs uchun qanday keng faoliyat sohasi ochilishini ko‘rsatishga qaratilgan. O'qituvchi bolalarga rasm chizish qobiliyatini har qanday biznesda, har qanday kasbda qanday ishlatishni aytib berishga intiladi.

Maktabdagi tasviriy san’at darslari bolalarda boshqa sifatlarni – tashkilotchilik, ish tartibi haqida fikr yurita olish, mantiqiy fikrlash, ongli va reja asosida ishlash ko‘nikmalarini shakllantirishga qaratilgan. Chizish jarayoni maqsadli ishdir. Mehnat jarayonida maqsadlilikni rivojlantirib, biz maktabda allaqachon keyingi hayot uchun juda muhim fazilatlarni rivojlantiramiz.

Maktabdagi tasviriy san’at predmetlarning shakli haqidagi aniq va to‘g‘ri tasavvurlarni shakllantirishga yordam beradi va shu bilan fikrning aniqligi va ravshanligiga foydali ta’sir ko‘rsatadi va bu o‘z navbatida ijodkorlik va ixtirochilikka foydali ta’sir ko‘rsatadi. Tasviriy san’at darsida o‘qituvchi o‘quvchilarni ajoyib san’at asarlari va ularning ijodkorlari bilan tanishtiradi.¹³

Albatta, o‘qitishning jonli jarayonida har bir o‘qituvchi o‘ziga xos ish uslubini ishlab chiqadi, lekin u o‘zboshimchalik va tasodifiy bo‘lishi mumkin emas. Har bir o‘qituvchining individual tizimi maktab oldiga qo‘yilgan umumiy vazifalarga, tasviriy san’atning zamonaviy rivojlanishining maqsad va yo‘nalishlariga mos ravishda tuzilishi kerak. Bundan tashqari, individual pedagogik tizim va ish metodikasi zamonaviy pedagogika darajasida bo'lishi kerak.


Xulosa
Men, kurs ishim yakunida shuni ta'kidlamoqchiman ilmiy fan sifatida rasm chizishga qiziqish juda uzoq vaqt oldin paydo bo'lgan. 11-asrda allaqachon kitob grafikasi va miniatyurasi juda yuqori rivojlanish darajasiga ko'tarilgan ("Ostromir Gospel", 1056-1057; "Izbornik Svyatoslav", 1073 va boshqalar). Deyarli barcha qo'lda yozilgan kitoblarda biz chizmalar va chizilgan bosh harflarni topamiz. Bularning barchasi o‘quvchilarning o‘qish va yozish bilan bir qatorda chizmachilikni ham o‘zlashtirganidan dalolat beradi, bu esa xattotlik qo‘lyozmasini rivojlantirishga yordam beradi. Shubha yo'qki, rasm chizish monastir maktablarida erkak va ayolga o'rgatilgan.
Aniq va ishonchli qo'l yozuvi va chizish ko'nikmalarini egallash uchun talabalar asosan qalam bilan chizdilar, chunki ularning ishi ayniqsa mustahkam va ishonchli qo'lni talab qiladi. Biroq, chizmachilikni o'rgatish usuli asosan namunalarni ko'chirishga asoslangan edi. Chizma hali mustaqil ma'noga ega emas edi, unga faqat texnik rol berildi.
Birinchi marta rasm chizish umumta'lim o'quv predmeti sifatida XVIII-asr boshlarida paydo bo'ldi. Bu davrda ular rasm chizishga har qanday kasbda qo'llanilishi mumkin bo'lgan obrazli tasvir va ko'nikmalarni rivojlantirishga yordam beradigan vositalardan biri sifatida qarashni boshlaydilar.
XVIII-XIX asr erkinlik, tenglik va birodarlikning yangi inqilobiy g'oyalarini ilgari surdi. Burjuaziya bu davrda monarxning cheksiz hokimiyatiga qarshi kurashga kirishdi, u aristokratiyaning imtiyozlari va feodalizm qoldiqlarini yo'q qilish uchun jamiyatning barcha tabaqalarini birlashtirishga chaqirdi. Ilg‘or ijodkorlar bu g‘oyalarni o‘zlariga oldilar va ularni san’atda aks ettira boshladilar. Shu tariqa san’atdagi dogmatizm va an’anaviylikka, kanonlashtirilgan shakllarga qarshi kurash boshlandi. O'quv yurtlarining barchasi professional rassomlar tayyorlashni o'z oldiga maqsad qilib qo'ymagan, ular rasm chizishni badiiy ta'lim vazifalariga yaqinlashtirishga intilmagan. Ular o‘z o‘quvchilariga faqat boshlang‘ich ko‘nikmalarni har xil holatlarda qo‘llashlari uchun berdilar, ya’ni umumiy ta’lim maqsadlarida rasm chizishni o‘rgatdilar.