Chirchiq davlat pedagogika instituti

Foydali qazilma boyliklari.

Qazilma boyliklari qatorida eng ahamiyatga ega bo‘lgani neft va gaz konlaridir. Neft va gaz dunyo zaxiralarining uchinchi qismi neogen yoshiga to‘g‘ri keladi. Neogen yoshidagi juda katta zaxiralari Eron Misopatamiya va Kordiler And botiqlik hududlarida paydo bo‘lgan. Ana shu neft gaz konlari Eronda, Iroq, Quvvayt, Katara, Saudiya Arabistonida, Meksika, Venesuela va AQSh ning Meksika hududida joylashgan. Xozirgi kunlarda qazib chiqarilayotgan Dog‘iston, Boku, Kaspiy Ekvatoriyasi, g‘arbiy Turkmaniston, Karpatoldi, Karpatorti va Saxalin neft gaz konlarining yoshi ham neogendir.

O‘zbekistonning Ustyurt, Qashqadaryoning neft gaz konlarining zaxiralari va gazo kondensatlari asosan neogen davri yotqiziqlari bilan birga hosil bo‘lgan.

Ikkinchi navbatdagi neogen davri konlarilan qo‘ng‘ir ko‘mir qatlamlari xisoblanadi. Ular deyarli hamma kondenentlarda uchraydi.

Yer yuzasining nurash po‘sti ya’ni gepergenez jarayonlari bilan bog‘dliq bo‘lgan temir marganes boksid nekel va boshqa konlari Avstraliya, Xindiston, Afrika, Janubiy va markaziy Amerika xududlarida karib dengizining orollarida uchraydi.

Braziliyadan topilgan zumrad, aleksandrit, seylon orolidan qazib olinayotgan feruza, Sapfir, yoqut va h.k. hamda Afrikadagi qumlar orasidagi va okean qaridagi olmos sochma konlari ham nurash po‘sti qatlamlari orasida uchraydi, bularning paydo bo‘lishi vaqti neogen davri va uning oxirgi epoxalariga to‘g‘ri keladi.

Neogen davri magmatizm jarayoni bilan bog‘liq bo‘lgan qalayi, oltin, mis, rux, qo‘rg‘oshin va simob konlari And markaziy Amerika va O‘rta Yer dengizi burmalanish epoxasidan topilgan.