Chirchiq davlat pedagogika instituti

Perm davriga umumiy tavsif.

Perm geologik davrining oxirlarida gersin tog‘ burmalanish teknotik harakatlari tugadi. Gersin epoxasining oxirgi fazalarida O‘rol-mongol va Appalag geosinklinal harakatlari va umuman rivojlanish vaqtlari nihoyasiga yetdi. Lekin, Lavraziya materigining sharq mintaqasida juda kuchli magmatizm jarayonlari bo‘lib o‘tdi. Bu jarayon vaqtida ham intruziv magmatizmi, ham yer usti magmatizmi yuzaga keldi. 40-rasmga e’tibor bering. Effuziv magmatizmi, ayniqsa guruhiy vulqon portlashlari boz ustiga ketma-ket lavalarning yotqizilishi va ularning bir-birlari ustiga zinasimon ravishda joylashishi ajabtovur hodisa bo‘lib namoyalandi. Shuning uchun ham Perm geologik davrini trappli vulqon otilishi davri deb atashadi.

Magmatizm jarayonlari bilan endogen sharoitda hosil bo‘lgan metalli va nometall foydali qazilma boyliklar hosil bo‘lgan.

Shundan so‘ng perm davri Lavraziyaning (Angarida) shakllanishi nihoyasiga yetdi.

Gondvana maydoni kengayib kedi, lekin perm davrining oxirlarida Gondvana supermaterigi tars ikkiga bo‘linib qoldi.

Bunday ajralishga asosiy sabab Yerning ichki kuchlarining tektonik harakatlari o‘z ta’sir kuchini ko‘rsatganligidir. Magmatik tanalar Yer yuzasida namoyon bo‘lmasdan Yer qobig‘i va po‘sti ufqlaridagina harakatlandi xolos. Gondvananing ikki katta qismga bo‘linishi hozirgi Hindiston yarim orolining g‘arbiy chegarasida, Arabiston yarim orolining sharqiy chegarasida, janubda esa hozirgi Madagaskar oroli va Afrika qit’asining janubiy sharq taraflarida sodir bo‘ldi.

Gondvana materigining ikkiga ajralib turganligi 40-rasmda o‘z ifodasini topgan. Demak, Gondvana supermaterigining shu holatga kelishi, Perm geologik davrida planetar siqilish-surilish jarayoni vujudga keldi.

Bu ajralgan xududlarga yetis dengizining suvlari bostirib kira boshlaydi, natijada Gondvananing o‘rtalarida transgressiya jarayoni vujudga keldi. Perm davrining boshlanishidayoq Hindiston yarim orolining shimoliy mintaqalarida, janubiy Amerikaning janubiy-g‘arb taraflarida, Afrika qit’asining shimolida va janubida ham, ayniqsa Avstraliya materigining deyarlik gir aylanasida rift viloyatlari yuzaga keldi. Rift viloyatlarining hosil bo‘lishi Gersin tektono-magmatik epoxasining asturiy va o‘rol burmalanish fozalari bilan bog‘liqligi aniqlangan. Tetis dengizining paleogeografik o‘rni sharqdan to g‘arbga tomon cho‘zilib kelib, taxminan 30 ⁰ o‘rta mintaqa kengligida joylashgan. Ammo lekin Tetis dengizi maydonining kengligi o‘rta kenglikda nihoyatda qisqarib qoldi.

Bu paleogeografik hodisani Tetis dengizi suv havzasining Gondvana materigining ikkiga ajralib qolgan xududiga bostirib kirishi bilan tushuntirish mumkin.

40-rasmda ko‘rsatilganidek Tetis dengizining o‘rtalarida meridian yo‘nalishidagi uzundan-uzoq cho‘zilgan bo‘g‘oz shakllandi. Bu Gondvana materigi rivojlanishi tarixining “Sharqiy Afrika paleo bo‘g‘ozi” deb atalsa mubolag‘aga olib kelmasa kerak. Shu munosabat bilan yana ikkinchi fikr paydo bo‘layaptiki, paleozoy erasining oxirida va mezozoy erasining boshlarida hozirgi Hind okeani havzasiga “zamin” tayyorlandi, shu bo‘g‘oz Afrika paleo bo‘g‘ozi yoki Gondvana bo‘g‘ozi trias o‘rnida turdi, geologik davri mobaynida ham o‘zgarmadi, taxminlarga ko‘ra bu bo‘g‘oz 50 mln yilga saqlanib turgan. Bu paleogeografik voq’elikni va fizik-geografik sharoitlarni bo‘lib o‘tganligini tasdiqlash va ishonch hosil qilish uchun perm, trias va yura geologik davrlarining paleogeografik xaritalarini bir joyga qo‘yib taqqoslansa yaqqol ko‘zga tashlanib turadi.

6 4-Rasm. Perm davri. Paleogeografiyasi N.M. Straxov bo‘yicha.