Chirchiq davlat pedagogika instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi "tasdiqlayman"

 
 

---

107 
9-mavzu. Muddatlar. Da’vo muddati. 
Reja: 
1.
Muddat tushunchasi 
2.
Muddatlar o`tishining boshlanishi va tamom bo`lishi 
3.
Da'vo muddatining turlari 
4.
Da'vo muddati o`tishining oqibatlari 
 
1.Muddat tushunchasi 
Fuqarolik huquqida muddat deb – aniq belgilangan vaqtga aytiladi. o`tishi 
ma'lum yuridik fakt hisoblanadi, chunki uning o`tkazib yuborilishi natijasida, 
qonunda nazarda tutilgan hollarda, muayyan huquqiy oqibatlar vujudga keladi, biron-
bir huquq va majburiyat olinadi, o`zgartiriladi yoki yo`qotiladi. N.Imomov muddatlar 
tushunchasi hususida to`xtalar ekan, uni aniq o`tishining boshlanishi va tamom 
bo`lishi muayyan huquqiy oqibatlarni vujudga keltiradigan, fuqarolik huquqlarini 
vujudga keltiradigan, fuqarolik huquqlarini amalga oshirish va muhofaza qilishga 
qaratilgan paytlar va vaqt davrlariga aytilishini ta'kidlab o`tadi96. Masalan, Xo`jalik 
yurituvchi subyektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi to`g`risidagi 
qonunning 25-moddasi mazmuniga ko`ra, tovarlarni yetkazib berish muddatlarini 
kechiktirib yuborganlik uchun tovar yetkazib beruvchi sotib oluvchiga kechiktirilgan 
har bir kun uchun majburiyat bajarilmagan qismining 0,5 foizi miqdorida penya 
to`laydi. Shunisi muhimki, penyani to`lash shartnoma majburiyatlarini buzgan tarafni 
tovarlarni yetkazib berish muddatlarini kechiktirib yuborish oqibatida yetkazilgan 
zararni qoplashdan ozod etilmaydi. Bu zararni to`la hajmda qoplash tamoyilidan kelib 
chiqadi. Vaqt – majburiyat huquqiga oid munosabatlarda ham muhim ahamiyatga 
Masalan, o`zaro shartnoma tuzgan shaxslar ma'lum vaqt ichida biron-bir harakatni 
qilishlari: shartnoma narsasi bo`lgan ashyoni topshirishlari, muayyan ishni 
bajarishlari; pul to`lashlari, ikkinchi taraf tomonidan qilingan ijroni qabul qilishlari 
lozim bo`ladi. 
Fuqarolik huquqiy munosabatlarda muddatlarning to`g`ri hisoblanishi va o`z 
vaqtida tadbiq etilishi – bu munosabatlarda qatnashuvchilarning huquqlarini 
qo`riqlashda, qonunchilikni ta'minlashda, tashkilotlar o`rtasida munosabatlarda esa – 
xo`jalik hisobini mustahkamlashda, korxonalarning normal ishlashida, topshiriqlarni 
o`z vaqtida bajarishda, muhimi, shartnoma intizomiga amal qilishda katta rol 
o`ynaydi. 
Muddatlar kim tomonidan belgilanishiga qarab, quyidagi turlarga bo`linadi: 
a)qonuniy muddatlar;
b) shartnomaviy muddatlar;
v) sudlar tomonidan belgilanadigan muddatlar. 

---

108