Chirchiq davlat pedagogika instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi "tasdiqlayman"

2.Bitimlarning muddatlari va shartli bitimlar 
Huquq subyektlari o`rtasida 
tuziladigan bitimlar muayyan muddatlarda ijro va bekor bo`ladi. 
Agar bitimda huquq va majburiyatlarning vujudga kelishi yoki bekor 
ko`rsatilgan bo`lsa, bitimlar muddatli hisoblanadi. Bitimlarda muddatlar quyidagicha: 
a) ma'lum kun, oy, yil bilan (masalan, 2005 yil 15 sentabr); b) ma'lum vaqtning 
o`tishi bilan (masalan, bir yarim yildan keyin o`tishini ko`rsatish); 
v) ma'lum bir voqea yuz berishi (masalan, daryo orqali yuk tashish – muz bilan) 
bilan belgilanadi. 
Agar bitimda uning ijro etilish muddati ko`rsatilmagan bo`lsa, bunday bitim 
muddatsiz hisoblanadi. FKning 242-moddasida ko`rsatilganidek, agar majburiyatni 
bajarish muddati ko`rsatilmagan yoki talab qilib olish payti belgilab qo`yilgan bo`lsa, 

---

90 
kreditor har qachon ijroni talab qilishga, qarzdor esa ijroni har qachon amalga 
oshirishga haqli bo`ladi. Majburiyatni darhol bajarish vazifasi qonun, shartnoma yoki 
majburiyatning mohiyatidan anglashilmasa, qarzdor bunday majubriyatni kreditor 
talab qilgan kunidan boshlab yetti kunlik muddat ichida bajarishi shart. 
Shartli bitim deb taraflar o`rtasida tuziladigan bitimning amalga oshirilishi bekor 
bo`lishi biron-bir shartga bog`lab qo`yilishiga aytiladi. Shartli bitimlar ikki xil 
ko`rinishda bo`ladi: 
a) sharti kechiktirilgan; 
b) bekor bo`lish sharti bilan tuzilgan bitimlar. FKning 104-moddasining birinchi 
qismida aytilganidek, agar taraflar huquq burchlarning kelib chiqishini yuz berishi 
yoki bermasligi noma'lum bo`lgan holatga bog`liq qilib qo`ysalar, bitim sharti 
kechiktirish sharti bilan tuzilgan hisoblanadi. Aytaylik, uy egasi turar joyni ijaraga 
berilishini o`g`lining ma'lum vaqtga boshqa shaharga o`qishga ketishi sharti bilan 
bitim tuzadi, agar o`g`li boshqa shaharga ketmasa, bunda taraflar o`rtasida hech 
qanday huquq ham, majburiyat ham vujudga kelmaydi. 
FKning 104-moddasining ikkinchi qismi bekor bo`lish sharti bilan tuzilgan 
ta'kidlaydi. Unda ko`rsatilishicha, agar tarafning huquq va burchlarning bekor 
bo`lishini yuz berishi yoki bermasligi noma'lum holatga bog`liq qilib qo`ysalar, 
bunday bitim bekor bo`lish sharti bilan tuzilgan bitim hisoblanadi. Masalan, turar 
joyni ijaraga beruvchi fuqaro muayyan bir hol sodir bo`lganda, aytaylik o`g`lining 
harbiy xizmatdan qaytgach, uyni bo`shatib berishni shart qilib, ijara shartnomasi 
tuzgan bo`lsa, o`g`li qaytishi bilan ijara shartnomasi bekor bo`ladi. Shartli ravishda 
majburiyat olgan shaxs shartga bog`liq bo`lgan huquqni yomonlashtirish yoki yo`q 
qilishga qaratilgan harakatlarni qilmasligi kerak. Agar shartning yuz berishiga, ushbu 
shartning yuz berishidan manfaatdor taraf insofsizlik bilan yordamlashgan bo`lsa, bu 
shart sodir bo`lmagan hisoblanadi (FKning 104-moddasi, 4-bandi). Masalan, mol-
mulklarini sug`urta qildirgan shaxs sug`urta summasini olish maqsadida mol-mulkka 
qasddan o`t qo`yib yondirsa, bu holda sug`urta summasi to`lanmaydi.