Chirchiq davlat pedagogika instituti fizika kimyo fakulteti

Izotop – Protonlar soni bir xil atom massasi va neytronlar soni har xil bo’lgan atomlar. Masalan: ,
Izoton – Neytronlar soni bir xil atom massasi va protonlar soni har xil bo’lgan atomlar. Masalan:
Izobar – Atom massasi bir xil protonlar va neytronlar soni har xil bo’lgan atomlar. Masalan:
Haqiqiy (absolyut) va nisbiy atom massa: Atomlarning haqiqiy massasi juda kichik bo’ladi. Bu o’lchamlar 10^-27 kg dan 10^-25 kg gacha yoki 10^-24 g dan 10^-22 g gacha boradi. Masalan vodorod atomining massasi 1,674 10^-27 kg yoki 1,674 10^-24 gramm, kislorod atomining massasi 2,658 10^-26 kg, uglerod atomining massasi 1,995 10^-26 kg va h.k. Bunday kichik qiymatlar bilan ishlash juda qiyin. Shuning uchun atomning absolyut massasi o’rniga 1961 yilda “nisbiy atom massa” tushunchasi qabul qilingan. Atomning uglerod birligida ifodalangan massasi nisbiy atom massa deyiladi va uning o’lchov birligi sifatida “uglerod biriligi” u.b. tushunchasi qabul qilingan. Nisbiy atom massa (Ar) – atomning uglerod birligi (a.u.b), atomning massa birligi (a.m.b) deb ham yuritiladi.

Masalan: Vodorod atomining nisbiy massasini aniqlaymiz.

Barcha elementlarning nisbiy massalari shu usulda aniqlangan va davriy sistemada keltirilgan. Shunday qilib, “Uglerod birligi” deb, uglerod atomining massasi 12 bo’lgan izotopi massasining 1/12 qismigi teng bo’lgan massa miqdoriga aytiladi. Har qanday elementning nisbiy atom massasi deb, son jixatdan uning atom massasiga teng bo’lib, uglerod birliklarida ifodalangan og’irligiga aytiladi. Masalan: Ar(Fe) = 55,847 m.a.b., Ar(Cl) = 35,453 m.a.b. va h.k.
Haqiqiy (absolyut) va nisbiy molekulyar massa: Molekulyar massa – molekuladagi atomlar massalari yig’indisi. Molekulaning absolyut massasi tarkibidagi atomlar absolyut massalari yig’indisiga teng. Molekulaning nisbiy massasi tarkibidagi atomlar nisbiy massalari yig’indisiga teng. Masalan: Suvning absolyut va nisbiy massalarini hisoblaymiz.






Shunday qilib, moddaning nisbiy molekulyar massasi deb, son jixatdan har qanday modda molekulasining massasiga teng bo’lib, uglerod birligida ifodalangan birligiga aytiladi. Molekulyar massa ham ¹²S izotopi massasining 1/12 qismiga nisbatan o’lchangani uchun “nisbiy molekulyar massa” deyiladi va Mr bilan belgilanadi. Masalan: Mr(O₂) = 32 u.b., Mr(H₂SO₄) = 98 u.b. va h.k.