Chiqarish markazi


 O‘SISHNI SOZLOVSI MODDALAR BILAN TAJRIBALAR QO‘YISH



Download 5,36 Mb.
Pdf ko'rish
bet54/98
Sana30.12.2021
Hajmi5,36 Mb.
#195489
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   98
Bog'liq
zoheCJXzeSqqxh1ujsrICHozpOdj1yoZhC97AZ8T

19. O‘SISHNI SOZLOVSI MODDALAR BILAN TAJRIBALAR QO‘YISH 
USLUBLARI 
 
Fiziologik  faol  moddalar  o„simlikning  hosildorligini  oshirish  va 
tezpisharligini  ta‟minlovchi  katta  ahamiyatga  egadir.  Biologik  faol  moddalarning 
o„simliklar  metobolizimida,  ya‟ni  fotosintez  jarayonida  fermentlar  faolligi, 
aminokislotalar,  nuklienkislotalar  va  oqsil  biosintezi  fitogormonlar  almashinuvi 
jarayoniga ijobiy ta‟sir etishi aniqlangan. 
 
Respuplikamiz  sharoitida  auksinlar,  gibbereelinlar,  sitokininlar,  abssiz 
kislotalari,  retordantlar,  etilen  va  boshqalar  o„simlik  o„sishini  tezlashtirish  yoki 
to„htatish, mevani yiriklashtirish yoki uzoq muddat buzilmasdan, saqlash, pishishni 
tezlashtirish maksadlarida ko„llanilgan va ijobiy natijalarga erishilgan. Lekin yangi 
turdagi  stimulyatorlarning  yaratilishi,  ularni  sinash  va  samarali  qo„llash 
tehnologiyasini ishlab chiqishni taqozo etadi. 


103 
 
 
O„sishni  sozlovchi  moddalar  mahsus  ta‟sir  etish  doirasiga  ega  bo„lib,  turli 
ekinlarda  turlicha  maqsadlarda  qo„llanilsada, ularda o„simlikka  oson singib, zarur 
yo„nalishda ta‟sir etadi va kutilgan natijaga erishishni ta‟minlaydi

 
O„sishni sozlovchi moddalar quyidagi talablarga javob berishi kerak: 
 
-yuqori  va  doimiy  samarali  ta‟sirga  ega  va  10%  dan  kam  bo„lmagan 
qo„shimcha hosil olishni ta‟minlashi; 
 
-uzoq muddat ta‟sir ko„rsatadigan va kam mehnat talab qiluvchi; 
 
-ishlatish qulay, boshqa kimyoviy vositalar bilan birgalikda qo„llash mumkin 
bshlishi va arzon narh; 
 
-bir yoki bir nechta ekinlarda qo„llash, ya‟ni universal ta‟sir etuvchi; 
 
-o„simlikka zarari kam yoki umuman zararsiz va o„simlikning turli noqulay 
sharoitlarga chidamligini oshirish; 
 
-ekinlarni parvarishlash agrotadbirlar tizimiga mos kelishi; 
 
-toksikologik  havfsiz,  qoldiq  shaklda  kam  to„planadigan  yoki  umuman  tez 
parchalanuvchi, atrof muhitga kam zararli bo„lishi lozim. 
 
Deyarli  barcha  o„sishni  sozlovchi  moddalar  tabiiy  fitogormonlar  kabi  kam 
konsentratsiyada  o„sishni  tezlashtirsa,  katta  me‟yorda  o„simlikning  nobud 
bo„lishiga olib kelishi mumkin. Shu sababli o„sishni sozlovchi moddalarni har bir 
ekinda qo„llash me‟yori va muddatini aniqlash talab etiladi. Shuningdek, ularning 
biologik  samarasini  o„rganish,  atrof  muhitga,  hayvonlarga,  baliqlarga,  foydali 
hashoratlarga ta‟sirini tekshirish lozim. 
 
Dala  tanlash  va  variantlarni  joylashtirish.  O„sishni  sozlovchi  moddalar 
avvalo  sanitariya  va  gigiena  tarafdan  tekshiruvdan  o„tgan  va  qo„llashga  ruhsat 
berilgan  bo„lishi  kerak.  Ularni  sinash  uchun  tajriba  dalalari  umumiy  talablar 
asosida  tanlab  olinadi.  Bunda  shu  joyning  tuproq  iqlim  sharoiti  viloyat  yoki 
mintaqaga hos, ya‟ni tuproq turi, tipi, meliorativ holati mos kelishi lozim. 
 
Stimulyatorlar  urug„  ekishdan  oldin  ishlatilganda,  mutlaq  nazorat  (ishlov 
berilmagan) va shu maqsadda qo„llashga ruhsat berilgan etalon preparatga, yangi 
preparatning bir netcha me‟yori qiyosiy ravishda sinab ko„riladi. Bu tajribalar 2-3 
yil  davomida  kichik  maydonchalarda,  so„ngra  ishlab  chiqarish  sharoitida, 
zarurratga qarab turli tuproq-iqlim sharoitlarida va har hil navlarda sinalishi yanada 
to„liqroq ma‟lumotlar olishga imkon beradi. 
 
Ma‟lumki, respublikamizda tukli va tuksizlantirilgan (kimyoviy va mehanik 
usulda)  chigitlar  ekiladi.  Tukli  chigitlarga  ekish  oldidan  dorilar  bilan  quyidagi 
tartibda  ishlov  beriladi.  Stimulyatorlarni  ekish  oldidan  qo„llash  uchun  avval  suvli 
eritma  tayyorlanadi.  Uni  tayyorlash  uchun  stimulyatorning  1  tonna  chigit  uchun 
tadqiq  etish  mo„ljallangan  me‟yori  15-20  l  suvga  aralashtiriladi.  Chigitni  ekishga 
tayyorlash  umumiy  qoidalar  asosida  bajariladi.  Bunda  tukli  chigitlarni  bir  hil 
dorilash  uchun  ariq  suvda  1  tonna  chigit  har  2  soatda  200  l  suv  bilan  2-3  marta 
(400-600  l/t)  namlanadi.  So„ngra  suvga  namiqqan  chigitlarga  stimulyator 
qo„shilgan  ishchi  eritma  sepiladi  va  yahshilab  aralashtirilib,  4-6  soat  davomida 
dimlab qo„yiladi. Bunda chigitlarga dorilar bilan bir hil ishlov berilishiga erishish 
lozim.  Agar  tajriba  kichik  maydonda  olib  borilsa,  hisoblashlar  o„sha  maydonga 
sarflanadigan  chigit  miqdoriga  qarab  hisob  qilinadi.  Masalan  1tonna  chigitga  5  l 
stimulyator  qo„llanilsa,  100m

maydonga  sarflanadigan  tukli  chigit  (60  kg/ga 


104 
 
bo„lganda)  va  stimulyator  miqdorini  hisoblaylik.  Buning  uchun  proporsiya 
tuzamiz. 
 
60kg-10000m
2
 (1 ga) 
 
h gk-100m
2
 
 
h=60∙100 /10000=6000/10000=0,6kg 
 
h=0,6 kg yoki 600g chigit 
 
1 tonna yoki 1000 kg chigitga-5,0 l yoki 5000 ml dori qo„llaniladi. 
 
Unda 1000 kg-5000 ml 
 
          0,6 kg-h ml 
 
h=0,6∙5000/1000=3000/1000=3,0 ml. 
 
Demak, 100m
2
 maydonga 600 g chigit ekiladi va unga 3 ml dori bilan ishlov 
beriladi. 
 
Shundan so„ng urug ekishga tayyor bo„ladi va shu kuni yoki ertasiga ekish 
mumkin. Chigit qo„lda ekilsa har bir uyaga sanab, bir hil masofada va chuqurlikda 
ekilishiga ahamiyat qaratish zarur. 
 
Go„za  o„suv  davrida  o„sishni  sozlovchi  (stimulyator,  retordant  vah.k.) 
moddalarni  qo„llash  uchun  dala  tanlashda  o„simlikning  o„sish  va  rivojlanishi 
hamda  ko„chat  qalinligi  bir  hil  bo„lishiga  e‟tiborini  qaratish  lozim.  Agar  tajriba 
variantlari  4  qatorli  bo„lsa,  2  chetidan  bir  qatordan  himoya  qatori  qoldiriladi  va 
o„rtadagi  ikki  qatorda  hisoblash  ishlari  olib  boriladi.  Hisoblashlar  kamida  ikki 
nuqtada,  ketma-ket  joylashgan,  yorlik  (etiketka)  osilgan  50-100  o„simlikda 
o„tkaziladi.  Avval  preparatlardan  ishchi  aralashma  tayyorlanib,  so„ngra  suvga 
aralashtiriladi.  Dorilar  qo„lda  «Avtomaks»  yoki  boshqa  qo„l  apparatlarida 
shonalash  davrida  gektariga  250-300  l,  gullash-meva  tugish  davrida  500-1000  l 
suvga  aralashtirilib  sepiladi,  ishlab  chiqarish  sharoitida  esa  OVH-28  va  boshqa 
traktor  purkagich  moslamalari  bilan  gektariga  250-300  l  suv  me‟yorida  ishlov 
beriladi. 
 
Misol: o„sishni sozlovchi modda gektariga 1,5 l me‟yorida g`o„za shonalash 
davrida  sepilsa,  36m
2
  dagi  tajriba  uchun  hisoblab  chiqamiz.  Bunda  suv  sarfi  qo„l 
moslama «Avtomaks» uchun gektariga 300 l qilib belgilansa, quyidagicha bo„ladi: 
 
10000m
2
 (1 ga)-1,5l yoki 1500ml dori 
                          36m
2
- h ml. 
 
h=36∙1500/1000=5,4ml.        demak, dori miqdori 5,4ml. 
 
Suv sarfini hisoblash: 
 
300l-10000m
2
 
 
h l-36m
2
 
 
h=300∙36/10000=1,08l.suv 
 
Shunday  qilib,  5,4  ml  dori  1,08  l  suvga  aralashtirilib,  36m
2
  maydonga 
sepiladi. 
 
Dorilarni sepishda o„simlikning butun tanasi bir hil namlanishi, chala joylari 
bo„lmasligi  kerak.  Purkash  moslamalarini  ishlatishdan  oldin  belgilangan  suvni 
to„ldirib  dalaga sepib,  suv  sarfini  aniq bilib  olinsa, dorilarning bir tekis va to„gri 
sepilishiga imkon beradi. O„sishni sozlovchi moddalarni g`o„zani sug`orishdan 5-7 
kun oldin yoki keyin sepish maksadiga muvofik bo„lib, ularning o„simlik tanasiga 
yahshi singishini ta‟minlash uchun ertalab yoki kechki payt sepish kerak. 


105 
 
 
Kuzgi  bug`doyda  o„sishni  sozlvchi  moddalar  poyalarning  yotib  qolishiga 
qarshi,  bug`doyning  pishib  etilishini  tezlashtirish  va  don  sifatini  oshirish 
maqsadlarida  tuplash  va  naychalash,  boshoqlash  davrining  boshida  yuqoridagi 
go„zada qo„llashga o„hshash holda qo„llaniladi. 
 
O„simlikni  rivojlanish  davrilarida  qo„llaniladigan  o„sishni  sozlovchi 
moddalar  ham  mutloq  (absolyut)  ishlov  berilmagan  hamda  vegetatsiya  davrida 
qo„llashga  tavsiya  etilgan  etalon  preparatga  solishtirma  rivishda  bir  nechta 
me‟yorida  o„rganiladi.  Oldin  o„rganilib,  ishlatishga  ruhsat  berilgan  preparatlarni 
qo„llash  tehnologiyasini  takomillashtirish  bo„yicha  tajribalar  o„tkazilsa,  qiyoslash 
uchun  mutloq  nazorat  varianti  olinishi  etarli.  Ishlov  berish  davrida  ishchi 
aralashmani to„gri tayyorlash va barcha variantlarga bir hilda sepilishni ta‟minlash 
lozim. 
 
Tajriba  variantlari  maydoni  eng  kamida  24  m
2
,  sharoitdan  va  maqsaddan 
kelib  chiqib  100-200  m

va  undan  ham  kattaroq  bo„lishi  mumkin.  Variantlar  1,2 
yoki 3 yarusda va 3 yoki 4 takrorlanishda joylashtiriladi. Urug`ga qo„llaniladigan 
stimulyatorlar  bo„yicha  tajribalarda  urug`lar  aniq  sanab  qo„lda  ekilishi  ularning 
samarasini  aniqroq  belgilash  imkonini  beradi.  Ammo  ekish  seyalkada  amalga 
oshirilsa, traktorning bir yoki ikki va undan ko„proq yurish yo„li hisobga olinadi va 
boshqa variantlar ham shu tartibda ekiladi. Bunda har bir variant alohida ekiladi va 
keyin boshqa variantga o„tiladi. 
 
Ishlab chiqarish tajribalarida esa yuqori natijalarga erishilgan stimulyatorlar 
me‟yorlari  va  muddatlari  1-3  gektar  va  undan  ko„proq  maydonda  sinovdan 
o„tkaziladi.  O„suv  davrida  sepiladigan  o„sishni  sozlovchi  moddalar  traktor 
purkagich moslamalarida sepiladi. 
 

Download 5,36 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   98




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish