Chiqarish markazi

 
20. G‘O‘ZA DEFOLIATSIYASI VA DESIKATSIYASI BO‘YICHA DALA 
TAJRIBALARINI O‘TKAZISH USLUBLARI 
 
G„o„za  defoliatsiyasi  va  desikatsiyasi  bo„yicha  o„tkaziladigan  dala 
tajribalarida  ishlov  apparatlarini  to„g„ri  tanlash,  sifatli  ishlov  barish,  zarur 
hissoblarning  puhta  bajarilishi,  imshchi  eritmalar  talab  darajasida  tayyorlanishi, 
kuzatuv  va  hisoblarning  aniq  maqsadga  yo„naltirilgan  tadqiqot  natijalari 
ishonchligini oshirishga ko„maklashadi. 
 
Tajriba  vazifalariga  ko„ra,  defoliatsiya  va  desiksiya  o„tkazish  uchun 
apparatura  tanlanadi.  Bastlabki  sinovlarda,  fiziologik-biologik  jarayonlarni 
o„rganish  uchunqo„lda  ishlatiladigan  apparaturadan  foydalaniladi.
 
Dala-ishlab 
chiqarish  tajribalarida  traktorga  osilgan  purkagichlar  yoki  qishloq  ho„jalik 
aviatsichsi ko„llaniladi. 
 
Yangi  defoliantlarni  birlamchi  baholash  uslubi.  Preparatlarning  birlamchi 
sinovi  dala  yoki  oranjereyada  5-10  tup  go„zada  o„tkaziladi.  Ular  3  ta 
konsenratsiyada (0,1; 0,5 va 1,0%) suvli eritma yoki emulsiya holda sanaladi. Agar 
dalaga 400l/ga eritma sarflansa, bir tup o„rta tolalli go„zaga 4,0, ingichka  tolaliga 
3,2ml  ishchi  eritma  ketadi.  Faolligi  sezilgan  birikmalar  10m2  li  variantda  4 
takrorlanishda 0,1; 5 va 10 kg/ga me‟yorida kayta tekshiriladi. Birlamchi sinovning 
ohirigi  boskisch  uning  yili  dalada  30m2  li  variantda  6  karrali  takrorlanishda,  10 
tadan hisobli o„simlikda nihoyasiga etadi. 
 
Takroriy sinovlarda ta‟sirchanligi tasdiklangan irikmalar me‟yorini aniklash 
uchun  o„rganiladi.  Bunda  me‟yorlar  mayda  bo„lakchalarga  kamaytirish  tomoniga 
bo„linib sinaladi. 
 
Qo‘lda  ishlatiladigan  apparaturadan  foydalanish.  Qo„lda  purkalangan 
eritma  go„zaga  puhta  va  anik  sepilganiga  ahamiyat  berish  kerak.  Bunday 
sepilganda  1  ga  yerdagi  go„za  bargi  yuzasida  670-700  l  ishchi  eritma  saklanib 
turadi (OP-7 yoki OP-10 mikdorini tutuvchi preparatlar uchun birinchi chegara) va 
barglar  yuzasini  oldindan  yuilgan  holda  ma‟lum  aniqlik  bilan  zarur  defoliant 
me‟yorini  purkash  mumkin.  Ishchi  eritmaning  zarur  konsentratsiyasi  quyidagi 
formula bo„yicha aniklanadi: 
K=m∙100/S ∙V 

---

107 
 
 
Bunda: m-defoliantning 1 ga maydonga mo„ljallangan me‟yori; 
 
            S-1ga maydondagi go„za bargi yuzasi, ga; 
 
           V-bir gektariga sarflanadigan ishchi aralashma mikdori, l; 
 
            100-konsentratsiya ko„paytirgichi. 
 
Bir tup o„simlik bargi sathi ma‟lum bo„lganda, ishchi eritma konsentratsiyasi 
ushbu formula bo„yicha aniqlanadi: 
 
K=m∙100∙10000/ Sr∙N∙V 
 
Bunda: Sr-1 tup o„simlik bargi yuzasi, m
2
; 
 
            V-bir gektariga sarflanadigan ishchi aralashma miqdori, l; 
                       N-go„zaning tup qalinligi; 
 
             100- barg yuzasini gektariga aylantirish uchun ko„paytirgich. 
 
Purkashni  nihoyatda  ehtiyotkorlik  bilan  o„tkazib,  ishchi  eritmani  bargning 
pastki  tomoniga  tushurmaslikka  harakat  kilish  kerak.  Purkashni  (oddiy  dala 
purkagich)  o„simlik  tepasidan  pastga  karab  vintsimon  harakat  kilib,  bosh  poya 
konusiga  parallel  olib  borish  zarur.  Yolpigichsimon  sepadigan  purkagichda 
o„simlikka tepadan pastga halkasimon ishlov beriladi. 
 
Preparatlar ta‟sirchanligiga baho berilganda osma apparaturani ishlatmagan 
ma‟kul, chunki u usimlik bargini bir tekis koplay olmaydi. 
 
Traktor  purkagichlarridan  frydalanish.  Traktor  purkagichlaridan  eng  keng 
tarqalganlari  “OVH-14”,  “OVH-28”.  Ularning  ishlash  tehnikasi  quyidagicha: 
rezervuarda gidroaralashtirgich aralashtirilgan ichshi suyuqlik filtr orqali  nasosga, 
undan  bosim  bilan  taqsimlovchi  kran  va  bosim  sozlovchi  orqali  purkagichga 
boradi.  Purkagichlan  chiqqan  suyuqlik  qaytargich  diskiga  urilib  maydalanadi, 
ventilyatordan 
kelayotgan 
havo 
oqimi 
bilvan 
ohirigacha 
maydalanib, 
ishshlanadigan  ob‟ekt  –  g„o„zaga  tushadi.  Bir  tekis  sepilishini  ta‟minlish  uchun 
purkagich  soplosining  havo  haydash  turbasi  egilish  burchagi  tuplar  tepasiga 
to„g„irlanadi, natijada yanagi purkashda hamma o„simliklar qarab olinadi. Purkash 
jarayonida dalada ishchi organi 175 
0
S burchak bilan tebranuvchi harakat qilinadi. 
Bunda suyuqlik qamrov kengligida bir tekis taqsimlanishiga erishiladi. 
 
60sm li egatlarda 12; 90sm li dan 8 qatorli 4 takrorlanishda tajriba qo„yiladi. 
Ishlov samarasi va hosil o„rtasidagi 4 qatrda hisobga olinadi. Hisobli qator uzunligi 
50metr, umumiy uzunligi qo„l terimida 60; mashina terimida 100metr. 
 
Ishlab  chiqarish  tajribasi  variantlar  soni  paykal  shakliga  ko„ra,  0,5-2,0  ga 
bo„lishi mumkin. Ishlab chiqarish tajribasida agregatlar ish unumi hisobga olingan 
holda 4-5 ta variant bo„ladi. Vaqt va harorat omimli hisobga olingan holda variant 
maydoni 1,6 ga (purkagich rezervuarining bir marta bo„shashiga mos keladi), avval 
bir takrorlanishning barcha variantlari, so„ng boshqasiga ishlov beriladi. 
 
Turli  kuzatishlar  –  barg to„kilishi, ko„sak  ochlishi, ko„saklpar yirikligi, tola 
tehnologik ko„rsatkichlarini kuzatish uchun har bir variantdva 25 ta o„simlik yorliq 
(etiketka)lanadi.  Buning  uchun  bo„yi,  rivojlanishi,  hosili  va  serbargligi  bo„yicha 
tipik  o„simliklar  tanlanadi.  Variant  uzuknligi  bo„yicha  ular  5  tadan  guruhlanib, 
birdek uzoqlikda joylashtiriladi. 
 
Turli  difoliantlarning  samaradorligi  ishchi  eritma  konsentratsiyasiga  aniq 
amal qilishga va ishlov berishda traktorning doimiy tezligiga bog„liq. 

---

108 
 
 
Ishchi  eritma  me‟yori  uning  bir  minutdagi  sarfi,  agregatning  qamrov 
kengligi va traktor tezligiga bog„liq. 
V
1ga
= Vmin·60·1000/ℓ·V 
Bunda:          V
1ga
-ishchi suyuklikning 1 ga sarfi; 
 
            V
min
-ishchi suyuklikning bir minutlik sarfi; 
 
            ℓ-agregatning kamrov kengligi; 
 
            V-traktorning tezligi; 
 
Minutlik  suyuqlik  sarfini  aniqlash  uchun  200-250m.li  tekis  yo„lda  agregat 
rezervuariga  3-4  chelak  suv  quyilib,  archa  chsuv  sepilguncha  traktor  yuritiladi. 
Shundan  so„ng  ishchi  organ  o„chirilib,  rezervuariga  100,  200  l  suv  quyiladi. 
Agregat yo„lga chiqarilib, zarur tezlikk erishilgach, ishchi organ yurgiziladi, vaqt 
va yo„l belgilanadi. Barcha suv sepilib bo„lgan vaqt va masofa belgilanadi, traktor 
o„tgan  yo„l  o„lchanadi  va  agregatning  minutlik  sarfi  quyidagi  formulada 
hisoblanadi: 
Vmin=Vss./t 
 
Bunda:  Vmin - suyuqlik bir minutlik sarfi; 
                       Vss -sarflangan suyuqlik hajmi; 
                        t -olingan suyuqlikning sarflanish vaqti. 
V
1ga
= Vss./ ℓ·h-10000 
 
Bunda: V
1ga
 - ishchi suyuqlikning 1 gektarga sarflanish me‟yori, l; 
                       ℓ -agregatning qamrov kengligi, m; 
                        h -suyuqlik sarflangan masofa, m. 
 
Ishchi eritma konsentrachiyasi ushbu formuladan aniqlanadi: 
K=Ν/V
1ga
·100 
 
Bunda: K- ishchi suyuqlik konsentratsiyasi,% 
                      Ν- preparat me‟yori, kg/ga 
                      V
1ga
- ishchi suyuqlik me‟yori, l/ga. 
 
Ishchi  eritma  konsentratsiyasi  (K)  aniq  bo„lgach,  defoliantning  (ta‟sir 
etuvchi modda bo„yicha) zarur miqdori aniqlanadi: 
M
d
 = K·V, 
 
Bunda: M
d
-defoliantning zarur miqdori; 
                      V-tayyorlangan ishchi eritma hajmi. 
 
Zarur  ishchi  eritma  miqdori  uning  sarflanish  me‟yoriga  qarab,  ushbu 
formuladan topiladi: 
V=Ѕg∙n∙V
1ga
/1000 
 
Bunda: Ѕg- bir variant maydoni,m
2
; 
                      n- takrorlanish soni; 
                      V
1ga
-1  gektarga  ishchi  suyuqlikning  sarflanish  me‟yori  (ko„pincha 
400l/ga)  
 
Ishchi  eritmani  biroz  ko„prq  tayyorlash  kerak,  chunki  turli  oqib  ketishlar, 
dala noteksligidan rezervuarda turib qolishlar bo„lishi mumkin. 
 
Eritma tayyorlash uchun oqar suv 0,5-1,0mmli to„r orqali suzilib ishlatilishi, 
tayyor ishchi eritmalar filtr yoki qalin matodan o„tkazilishi kerak. 

---

109 
 
 
Har  bir  variantga  ishlov  berilgandan  keyin  rezurvuarlar,  nasos  va 
taqsimlovchi  barcha  qismlar  toza  suv  bilan  yuvilishi  darkor.  Agar  rezervuarlarda 
toza suv bo„lmasa, purkagichni preparat bilan to„ldirish mumkin emas.