Chiqarish markazi

Begona o‘tlar urug‘i va vegetativ organlari orqali o‘t bosishni hisobga olish 
uchun tuproq burug„lanib olinib, 0-25mm li elakdan o„tkaziladi. Ekiladigan o„tlar 
urug„ini  boshqa  dag„al,  qattiq  jismlardan  ajratish  uchun  og„ir  suyuqlik  (potash, 
hlorli ruh) ishlatiladi yoki urug„ tahta ustiga yoyib qo„yib, sanaladi. 
 
Tuproqni ifloslantirgan begona o„tlarning vegetativ organlarini hisobga olish 
ko„p  mehnat  talab  qilinadi.  Bu  ishni  osonlashtirish  uchun  tuproqning  yuqori 
qatlamlarida tarqalgan ildizpoya va bachkilarni hisoblash bilan chegaralaniladi. 
 
Ajriq  ildizi  va  ildizpoyalarni  aniqlash  uchun  50sm  gacha,  ko„p  yillik  ildiz 
bachkili o„tlar ildizi va ildizpoyalarini hisoblash uchun 1m gacha kavlash etarlidir. 
Buning  uchun,  0,5h  1m  kattalikdagi  3-5  ta  maydoncha  kavlanib,  chiqarilgan 
tuproqdagi  o„tlar  ildizi,  ildizpoyasi,  bachkisi,  kurtaklari  terib  olinadi,  yuviladi, 
quritiladi, tortiladi. 
 
Begona  o„tlar  urug„ining  shamol  bilan  tarqalishi  quyidagicha  aniqlanadi: 
dalaning  o„rganiladigan  qismida  har  biri  1m
2
  dan  iborat  bo„lgan  kamida  4  ta 
maydoncha  ajratilib,  ularga  doka  yoki  pahtadan  o„qilgan  mato  yoyiladi.  Har  10 
kunda doka yoki mato ustiga shamol uchirib keltirilgan o„tlar urug„i sanaladi, turi 
aniqlanadi va 1m
2 
dagi o„rtacha soni hisoblanadi. 
 
Shamol  uchirib  keltirgan  begona  o„tlar  urug„lari  boshqa  usul  bilan  ham 
hisoblanadi. 
 
Bunda temir yoki tahtadan har birining balandligi 15-20sm, yuzasi 0,5 yoki 
1m
2 
bo„lgan  4  ta  quti  (yashik)  yasaladi.  Urug„larni  yo„qotmaslik  uchun  ularning 
ustiga  teshiklari  2-3sm  li  to„r  yopiladi.  Kuchli  shamol  turadigan  erlarda  ustiga 
0,25sm li to„r yopilib, 5-6sm qalinlikda suv quyilgan temir qutilar dala dioganali 
bo„ylab terib qo„yiladi va har 10 kunda ularga shamol bilan kelib tushgan begona 
o„tlar urug„i sanaladi. 
 
Begona o„tlar urug„i suv bilan tarqalishini o„rganish mumkin: suv egatlarga 
taqsimlanadigan  joyda  50  l  li  hovuzcha  kavlanadi,  hovuzchadagi  begona  o„t 
urug„lari 2 qavatli doka yoki 0,25mm li elak bilan har 2 kunda 4 karra olinadi. 
Novlardan  egiluvchan  quvurlarga  suv  olib,  g„o„za  va  boshqa  ziroatlar 
sug„oriladigan  quvurlarning  bosh  qismi,  o„rta  qismi  va  ohiridagi  teshiklardan 
oqayotgan  suv  0,25mm  li  to„r  orqali  1000  yoki  3000m
3
  o„tkazilib,  1m
3
  begona 
o„tlar urug„i hisoblanadi. 
 
Begona  o„tlar  urug„i  qushlar  orqali  tarqalishini  aniqlash  uchun  dalaning  4 
joyiga dioganal bo„yicha 1m
2
 li doka yoyib qo„yiladi. Har 10 kunda dokada qolgan 
qush  najaslaridagi  o„tlar  urug„i  sanaladi.  Go„ngdagi  begona  o„tlar  urug„ini  bilish 

---

102 
 
uchun 1 kg go„ng olib quritiladi, 20 g li namuna 4 marta olinib, 0,2mm li elakdan 
o„tkaziladi, lupa yordamida undaga o„tlar urug„i ajratilib, sanaladi, ularning turlari 
aniqlanadi. 
 
G‘o‘za  va  g‘alla  boshqa  ziroatlarning  o‘sishi,  rivojlanishi  va  hosildorligi. 
Begona  o„tlarga  qarshi  qo„llanilayotgan  kurash  choralari  madaniy  o„simliklarga 
ham ta‟sir qiladi. Shuning uchun madaniy o„simliklarda ham fenologik kuzatuvlar 
o„tkaziladi  va  hosildlik  aniqlanadi.  Zarur  hollarda  bgona  o„tlarning  madaniy 
o„simliklarga etkazgan zarari hisobga olinadi. 
 
Gerbitsidlarning  tuproq  unumdorligi  ko‘rsatkichlariga  ta’sirni  aniqlash 
uchun  nitratlar  miqdori,  tuproq  namligi,  mikrobiologik  faolligi  va  agrokimyoviy 
hususiyatlari o„rganiladi. 
 
Tuproq  va  o‘simliklarda  gerbitsidlar  qoldiqlari  hamda  metabolitlar 
gerbiyidlar  solingandan  to  to„liq  parchalangunicha  olingan  tuproq  namunalarida 
aniqlanadi. 
 
Gerbitsidlar  bilan  ishlashda  ehtiyotkorlik  choralari.  Gerbitsidlarni  saqlash, 
tashish  va  sepishdan  havfsizlikni  ta‟minlovchi  choralar  ko„rilishi  lozim.  Buning 
uchun quyidagi  qodi  va  yo„riqnomalarga amal  qilish  zarur:  “O„zbekiston qishloq 
ho„jaligida  pestitsidlardan  havfsiz  foydalanishga doir  qo„llanma”, Toshkent,  1997 
va “O„zingizni pestitsidlardan qanday himoyalash kerak”, Toshkent, 1997. 
 
Kichik yoshdagi bolalar, homilador va emizuvchi ayollarga gerbitsidlar bilan 
ishlash  uchun  ruhsat  berilmasligi  kerak.  Ishlovchilar  preparatlarning  hususiyatlari 
va ularga munosabatda bo„lishi usullari bilan tanishtirilishi zarur. 
Gerbitsidlar  bilan  ishlovchilar  mahsus  oyok  qiyimi,  mahsus  ust  qiyimi, 
ko„lkop,  protivagaz,  respirator,  himoya  ko„zoynagi  va  boshkalar  bilan 
ta‟minlangan  bo„lishlari  kerak.  Gerbitsidlar  bilan  ishlayotganda,  shuningdek,  ish 
jarayonlarida ovkatlanish, suv ichish, chekish mumkin emas. Ish tugagach, ko„lni 
sovun  bilan  yuvish,  ogiz  va  tomokni  chayish  yoki  dushga  tushish  va  qiyimini 
almashtirish  zarur.  Suv  havzalarini  ishchi  eritmalar  bilan  ifloslantirish,  bunday 
eritmalarni  to„kish  takiklanadi.  Ishchi  eritma  tayyorlangan  maydonchada 
gerbiyidlar 5% li kalsiy sodasi yoki 10% li hlorli ohak bilan zararsizlantiriladi.