Chet el bolalar adabiyoti

(Romandan  parcha)

„ A n tilo p a “  degan  uch  m achtali  kem a  Jan u biy   okean g a 

suzib  ketdi.

K em a  vrachi  G u lliv er  k em an in g   orq a  to m o n id a   turib, 

d u rb in   bilan  pristanga  qaradi.  U  yerda  uning  xotini  va  ikki 

bolasi:  J o n n i  degan  o 'g 'li  bilan  Betti  degan  qizi  qolgan 

edi.

G u lliv er  deng izd a  k o ‘p  sayohat  qilgan.  U  sayohat  qi- 

lishni  sevardi.  M aktabda  o ‘qib  yurgan  vaqtlaridayoq,  o ta - 

sidan  kelgan  pullarnin g   h a m m asin i  deyarli  dengiz  xaritala-

---

riga  va  chet  m a m la k a tla r  h aqida  yozilgan  kitoblarga  sarf 

qilardi. 

U  geografiya  va  m a te m a tik a   fan larin i  astoydil 

o 'rg a n a rd i,  chu n k i  bu  fanlar  h a m m a d a n   k o 'ra   dengizchi 

u c h u n   zaru rd ir.

Otasi  G ulliverni  o ‘sha  vaqtdagi  lo n d o nlik   m a sh h u r  bir 

vrachga  o 'q ish g a  bergan  edi.  G ulliver  u n d a  bir  n ech a  yil 

o 'q id i.  Lekin  dengiz  haqida  o 'y lash in i  q o 'y m ad i.

Vrachlik  ishi  unga  q o ‘l  kelib  qoldi:  o 'q is h n i  ta m o m la - 

gach,  „ Q a ld ir g 'o c h “  degan  kemaga  vrachlik  xizmatiga  kirib, 

shu  k em ad a  uch   yarim  yil  yurdi.  S o 'n g ra   „ U m id b a x sh “ 

nomli  katta  kem ad a  Sharqiy  va  G ‘arbiy  H indistonga  bir 

n ech a  m artalab   sayohat  qildi.

Dengiz  safarida  G ulliver  hech  q a c h o n   zerikmasdi.  U 

kem adagi  o 'z   hujrasida  uyidan  olib  ch iq q a n   kitoblarini 

o ‘qir,  qirg'oqqa  chiqqan  mahallarida  esa  begona  qabilalarning 

tu rm u sh   kechirishlarini  to m o sh a   qilar,  u la m in g   tili  va  urf- 

odatlarini  o 'r g a n a r   edi.  Safardan  qaytishda  u  yo 'lda  k o ‘rgan- 

kechirgan  hodisalarini  mufassal  yozib  borardi.

G u lliv e r  bu  galgi  d engiz  say o h atig a  c h iq ish d a  h am  

kattakon  q o ‘yin  daftarini  yoniga  solib  oldi.

Bu  d aftarnin g   birinchi  betida:  „ 1 6 9 9 - yil  4 - mayda  kema 

bilan  Bristoldan  jo 'n a b   k etd ik “ .  deb  yozilgan  edi.

„A n tilo p a"  Jan u b iy   o k ean d a  haftalab,  oylab  suzib  yurdi. 

huzurbaxsh  esgan  sh ab ad a  G u lliv ern in g   q u v o n ch ig a  qu- 

vonch  q o ‘shdi.  Xullas,  sayohat  ko 'n g ild ag id ek   b o 'ld i.

Biroq  k u n la rn in g   b irid a   k em a  S h arq iy  H in d is to n g a  

o 'ta y o tg a n id a   ju d a   q attiq   b o 'ro n g a   uchradi.  S ham ol  va 

to 'lq in la r   kem ani  qay  to m o n g a  surib  ketayotgani  m a 'lu n i 

emasdi.

K em ada  esa  oziq -o v q at  va  suv  tugay  deb  qolgan  edi.

C h arch o q   va  ochlikdan  o ‘n  ikki  matros  o ‘ldi.  Q olganlari- 

ning  ham   tin k a -m a d o ri  qurib  bitdi.  K em a  to 'lq in d a   qattiq 

chayqalib,  y o n g 'o q   p o 'c h o g 'id a y   o ‘ynardi.  B o'ro n li  q o ro n g 'i 

kech alarn in g   birida  sham ol  „ A n tilo p a “ ni  suv  tagidan  chiqib 

turgan  katta  qoyato sh   to m o n g a   surib  ketdi.  M atro slar  bu 

hodisani  vaqt  o 'tg a n d a n   keyingina  sezib  qoldilar.  Kema 

qoyatosh  qirralariga  urilib,  p a r c h a -p a r c h a   b o i i b   ketdi.

F a q a t  G u lliv e r  b ilan   b e s h ta g in a   m a tro s   q a y iq c h a g a  

tushib  o m o n   qoldi.

---

U lar  shu  yaqin  o ra d a   q u ru q lik   borligini  b ilard ilar. 

s h u n in g   u c h u n   o 's h a   yerga  y etib   o lis h n i  k o 'z la d ila r . 

T o 'lq in la r   ustida  harakat  qilaverib,  kuchlari  o b d an   quridi. 

T o 'lq in la r  esa  to b o ra  k u ch ay m oq d a  edi,  nihoyat,  eng  baland 

b ir  to 'lq in   kelib,  qayiq ch an i  t o 'n t a r ib   yubordi.  G ulliverni 

suv  k o ‘mib  ketdi.

U  suv  b e tig a   c h i q q a n d a ,   y o n - v e r i d a   h e c h   k im n i 

k o 'rm a d i.  U ning  b arch a  h am ro h lari  suvga  c h o ‘kib  ketgan 

edi.  Yolg'iz  qolgan  G ulliverni  sham ol  va  to 'lq in   q ayo q q ad ir 

oqizib  ketaverdi.  U  oyog'ini  d a m -b a d a m   pastga  uzatib,  suv 

tagini  bilm oqchi  b o ‘lsa-da,  biroq  oyo g ‘i  suv  tagiga  yetmasdi. 

U ning  endi  suzishga  sira  ham   m adori  q o lm ad i,  ichlari  liq- 

liq  suvga  to 'lg a n ,  ust-bo sh ,  oyoq  kiyimlari  uni  suv  tagiga 

to rtard i.  B o'g 'zig a  suv  tiqilib,  dam i  qayta  boshladi.

Shu  paytda  t o ‘satdan  oyoqlari  qattiq  yerga  tekkanini 

sezib  qoldi.

Bu  savoz  joy  edi.  G ulliver  suv  tagidagi  q u m d a   ehtiyotlik 

bilan  asta-sekin  yura  boshladi.

Yurish  to bo ra  yengillashaverdi.  O ldin  suv  G ulliv ern in g  

kiftidan  k clard i,  kcyin  beliga  tushdi,  nihoyat  atigi  tizza- 

sidan  keladigan  boMib  qoldi.  G ulliver,  q irg 'o q   ju d a   yaqin 

b o i s a   kerak,  deb  o 'y laga n   edi,  lekin  bu  joy n ing   tagi  nishab 

bo 'lg an i  u ch u n ,  G ulliverga  yana  uzoq  vaqt  tizzasidan  suv 

kechishga  to 'g 'ri  keldi.  N ihoyat,  suv  bilan  qum   orqada  qoldi. 

G u lliv er  ju d a   yum shoq  va  maysa 

0

‘tlar  bilan  qoplan g an 

k o'k ala m zo rg a  chiqdi  va  yerga  yonboshlab,  qattiq  uyquga 

ketdi.

G u lliv er  u y g 'o n g an d a  h a m m a   yoq  yop-yorug*  edi.  U 

c h alq an ch asig a  yotgani  u ch u n   oftob  uning  xuddi  yuziga 

tu sh ib   tu rard i.

U  k o 'z in i  u q a la m o q c h i  b o 'lg a n   ed i,  q o 'li n i  k o 't a -  

rolm adi;  turib  o ‘tirm o q ch i  boMgan  edi,  qim irlayolm adi.

U ning  q o 'ltiq la rid a n   ikkala  tizzasigacha  b u tu n   badani 

chilvirlar  bilan  ch an d ilg an ;  q o 'l-o y o q la ri  ustiga  esa  chil- 

virdan  qilingan  t o ‘r  ta ra n g   tortilgan;  b arm o qlari  chilvirlar 

bilan  m a h k a m   b o g ‘lanib,  uzun  va  quyuq  sochlari  ham   yerga 

qoqilgan  qoziq chalarg a  ch a n d ib   ta sh lan g an   edi.

G u lliv er  xuddi  to 'rg a   tu sh g an   baliqqa  o 'x sh ardi.  „H ali 

h am   uyquda  e k a n m a n “ ,  deb  o 'y lad i  u.

---

Shu  ch o q   o yog'i  ustida  allan im a  xuddi  sich q o n   singari 

p ild irab   yu ra  b o sh lad i. 

H a s h - p a s h   d e g u n c h a   bu  narsa 

G ulliverning  qorniga  chiqib  olib,  u n d a n   ko*kragida  sekin- 

sekin  em ak lab   yurdi,  endi  iyakka  chiqib  kelayotir,  G ulliver 

„Bu  nim a  ek an ? "  degan d ek   qilib.  k o ‘z  qirini  soldi.

Ajabo,  bu  nim a  o 'zi?

U ning  xuddi  iyagi  oldida  kichkinagina  qurollangan  china- 

kam  o d a m c h a   turibdi.

Lekin  bu  o d a m c h a   b o d rin gd an   katta  emas.  Bunday- 

larning  beshtasi  G ulliverning  kaftiga  bem alol  joylasha  olardi.

B irinchi  o d a m c h a   k etid an   yana  q irqtach asi  G u lliv er 

ustiga  chiqib  oldi.

G u lliv er  h ay ro n lik d a n   q ich q irib   yubordi.

O d a m c h a la r   h o v liqib -o sh iq ib ,  tu m ta r a q a y   q o ch ish d i.

U lar  qo ch ib  ketayotganlarida  qoqilib  yiqildilar  va  o 'r in -  

laridan  yana  turib,  o 'zla rin i  b irin -k etin   yerga  otdilar.

Ikki-uch  daqiqa  hech  kim  G ulliverga  yaqin  kelmadi. 

Faqatgina  uning  qulog'iga  xuddi  chigirtkalarning  chirillashiga 

o 'x s h a sh   to v u sh  eshitilib  turdi.

Lekin  o d a m c h a la r   tezda  yana  dadillanib.  G ullivern in g  

oyoqlariga  o 'rm a la b   chiqa  boshladilar.  U lardan  ja su rro g ’i  esa 

G ulliverning  betiga  tirm ashib  chiqib,  uning  iyagiga  nayza 

bilan  bir  turtdi  h am d a  ingichka  va  aniq  ovoz  bilan:

—  G ek in a  degul!  — deb  qichqirdi.

—  G e k in a   degul!  G e k in a   degul!  —  degan  ingichka  to - 

vushlar  har  to m o n d a n   eshitila  boshladi.

G u lliv e r  tu s h u n o lm a d i.

G ulliver  shu  zaylda  ch alq an ch asig a  uzoq  yotib  qoldi  va 

qoM-oyoqlari  kesakday  uyushib  ketdi.

U  b o r  kuchini  yig‘ib,  c h a p   q o ‘lini  yerdan  uzib  olishga 

intildi.

N ih o y a t,  yuzlarcha  ingichka,  pishiq  chilvirlar  b o g 'la n - 

gan  q o ziq ch ala rn i  sug'urib,  q o ‘lini  k o'tard i.

Shu  on   allakim  pastd an   turib:

— Tolgo  fonak!  — deb   chiyilladi.

Birdan  G ulliverning  q o ‘li,  yuzi  va  b o'yniga  yuzlarcha  o ‘q 

yog'ildi.

O d a m la rn in g   o 'q la ri  igna  kabi  ingichka  va  o 'tk i r   edi.

G u lliver  k o 'zin i  yum di  va  tu n g a  q a d a r  shu  taxlitda 

q im irlam ay   yotishga  q a ro r  qildi.

---

„Q o ro n g 'id a   b o 'sh an ish   oso n ro q  b o 'l a d i " , d e b   o'ylagan 

edi  u,  biroq  maysazorda  tunni  kutishga  im kon  b o'lm ad i.

G u lliv ern in g   o 'n g   q u lo g 'i  yaqinida,  xuddi  birov  taxtaga 

mix  q o q ay o tg an d ay,  allan arsan in g   te z -te z   tiqillagan  tovushi 

eshitildi.

B o lg 'ac h alarn in g   tiqillashi  bir  s o atch a  d avom   etdi.

G u lliv er  boshini  burib,  yoniga  qaray  degan  edi,  chilvir 

va  q o ziq lar  im k on   berm adi. 

U  boshi  yonida  hozirgina 

yasalgan  taxta  m in b arch an ig in a  k o'rdi.

Bir  n e c h a   o d a m c h a   shu  m inbarga  zinapoya  yasadi.

So'ngra  odam chalar  qochib  ketishdi  va  uzun  to 'n   kiygan 

boshqa  bir  odam cha  zinapoyadan  sekin-sekin  minbarga  chiqdi.

U ning  k etidan  yana  bir  o d a m c h a   chiqaverdi.  Bunisining 

b o ‘yi  o ldingisining  yarim   b elid an   kelardi. 

Bu  o d a m c h a  

o ld in d a g is in in g   u z u n   e ta k la r in i  k o 't a r i b   c h i q m o q d a   edi. 

U  saroy  xizmatidagi  bola  bo'lsa  kerak.  Bola  G u lliv ern in g  

jim jilo g 'ic h a   kelardi.

Eng  keyin  m inbarga  q o 'lla rid a   o ‘q -y o y   k o 'targ a n   ikki 

m ergan  chiqishdi.  U zun  to 'n li  o d a m c h a :

— 

Langro  degul  san!  — deb  uch  m arta  qichqirdi  va  keyin 

qayin  d arax tin in g   bargiday  kichkina  bir  q o g 'o z   o 'r a m in i 

ochdi.

Shu  o n d a   G u lliv er  yoniga  o d a m c h a la rd a n   elliktasi  yugu- 

rib  kelib,  uning  sochlariga  c h an d ilg an   chilvirlarni  qirqib 

tashladilar.

G u lliv er  boshini  burib,  uzun  to 'n li  o d a m c h a n in g   o 'q i-  

shiga  q u lo q   sola  boshladi.  Bu  o d a m c h a   xatni  uzoq  o 'q id i 

va  uzoq  gapirdi.  G u lliv er  b u n d a n   hech  narsa  tu sh u n m a d i. 

Lekin  s h u n d ay   b o 'lsa  h a m ,  b o 's h   q o 'lin i  ko'kragiga  qo 'y d i 

va  „ x o 'p "   deg an d ay   qilib  bosh  q im irlatdi.

U  o 'z   o ld id a  h ar  h olda  biro n   m o 't a b a r   o d a m   turg an in i, 

aftid an   qirol  elchisi  ekanligini  payqadi.

G u lliv er  d a s ta w a l  e lch id an   ovqat  berib  to 'y g 'a z is h la rin i 

iltim os  qilm o q ch i  b o 'ld i.  K e m a d a n   ajrag an d an   buyon  u  tuz 

h am   to tm a g a n   edi.  Panjasini  k o 'tarib ,  q a y ta-q ay ta  lablariga 

tegizdi.

U zun  to 'n li  o d a m c h a ,  cham asi,  G u lliv ern in g   bu n d ay  

qilganiga  tu sh u n g an   b o 'lsa  kerak,  m in b a rc h a d a n   tu sh a  turib, 

G u lliver  yoniga  bir  n ech a  u zu n   n arvon  q o 'y ish n i  buyurdi.

---

O rad an   ch o rak   soat  ham  o 'tm a y ,  yuzlarcha  h am m o l 

o z iq -o v q a t  so lin g a n   s a v a tc h a la rn i  shu  n a r v o n la r   orqali 

G u lliver  yoniga  olib  chiqib  uyishdi.

Savatchalardagi  ovqatlar:  kattaligi  n o 'x a td e k   keladigan 

n ech a  ming  d o na  m ayda  non,  h ar  biri  yon g ‘oqdek  keladigan 

t o ‘ng‘iz  nim talari,  qovurilgan  jo 'ja la r d a n   iborat  b o ‘lib,  har 

qavsi  jo 'j a   g o 'sh ti  p ash shad an   h am   kichkina  edi.

G ulliver  ikki  n im ta  bilan  u ch ta  kulchani  birga  yutib 

yubordi.  U  qovurilgan  beshta  h o 'k iz   g o 'sh ti,  oftobda  q o q - 

langan  sakkizta  q o 'y ,  du d lan g an   to 'q q iz ta   c h o 'c h q a   va  ikki 

y uzdan  ortiq  g 'o z   va  jo 'j a la m i  yedi.

G u lliv ernin g   q o 'lig a  ikki  bo ch k a  vinoni  y um alatib  kel- 

tirdilar.

B ochkalar  ju d a   katta  b o 'lib ,  h ar  biri  stakanday  edi.

H ash -p ash  d e g u n ch a ,  G ulliver  bir  b o ch k an in g ,  s o 'n g ­

ra  ik k in c h is in in g   q o p q o g ’ini  k o 'c h ir ib   ta sh lab ,  bir-ikki 

q u ltu m   yutish  bilan  ikkala  b o ch k an i  h am   b o 'sh atd i.

V inodan  so 'n g   G ulliverni  tezda  uyqu  bosdi.  U  uyqu 

aralash  yon-veridagi  o d a m c h a la rn in g   o 'z   ustidan  u  yoq- 

bu  yoqqa  ch o p ib  yurishlarini,  to g 'd a n   tu sh gan d ek   ustidan 

o 'm b a lo q   oshib  tushishlarini,  tay o q lar  va  nayzalar  bilan 

qitiqlashlarini  va  uning  u  b a r m o g 'id a n   bu  b arm o g 'ig a  sak- 

rashlarini  sezib  yotardi...

---