Changlanish darajasini o‘lchash asboblari va uslublarini o’rganish hamda ishlab chiqarish binolari va ish joyidagi chang miqdorini aniqlash Amaliy ishining maqsadi

2- AMALIY MASHG”ULOT
Mavzu: Changlanish darajasini o‘lchash asboblari va uslublarini o’rganish hamda ishlab chiqarish binolari va ish joyidagi chang miqdorini aniqlash
Amaliy ishining maqsadi: Changlanish darajasini o‘lchash asboblari va uslublarini o’rganish uchun olgan boshlang‘ich bilimlarini mustahkamlashlarida o‘qituvchi tomonidan amaliy ko‘rsatma va tavsiyalar berib borishdan iboratdir.
Amaliy ishining vazifasi:– Changlanish darajasini o‘lchash asboblari va uslublaridan foydalanib, havoning chang miqdorini aniqlashdan iborat.
Bunda talabalarga qo‘yiladigan asosiy, ya’ni talabalarning bilishi zarur bo‘lgan va bajara olishi shart bo‘lgan talablar mavjud.
1. Talabalar bilishi zarur:
- chang miqdori me’yorini;
- ko’rsatkichlarini aniqlash asboblari to‘g‘risida boshlang‘ich bilimni bilishi kerak.
2. Talabalar bajara olishi shart:
- havodagi chang miqdorini o’lchov asboblarini qo’llashni;
- aniqlangan chang miqdorini hisoblashni bajara olishi kerak.
Amaliy ishini bajarish uchun asosiy ma’lumotlar:
Ishlab chiqarish changi deb – ishlab chiqarish jarayonida hosil bo‘ladigan ma’lum bir vaqt mobaynida havoda muallaq holatda turadigan qattiq mayda zarrachalarga aytiladi. Chang organizmga ma’lum sharoitlarda salbiy ta’sir ko‘rsatish xususiyatiga ega. Ishlab chiqarish sharoitida changlanganlikni oldini olish gigienik, texnologik va iqtisodiy jixatdan amalga oshiriladi. Changlanganlik texnologik uskunalarni tez ishdan chqiqishini, jihozlarni emirilishini tezlashtiradi, ishlab chiqarilayotgan maxsulotni sifatini pasaytiradi. Ko‘pgina changlar qimmatbaho materiallarning xom-ashyosi hisoblanadi, ularni chang sifatida tarqalishi katta iqtisodiy zarar etkazadi, atrof-muhitni ifloslantiradi. Ishlab chiqarish muhitini umum sanitariy holatini yomonlashtiradi, jumladan deraza va yorituvchi qurilmalarni ifloslantiradi, oqibatda yorug‘likni kamaytiradi. Changning gigienik ahamiyatga ega bo‘lgan xususiyatlariga quyidagilar kiradi: uning katta kichikligi, solishtirma og‘irligi, formasi, konsistensiyasi, kimyoviy tarkibi, eruvchanligi, elektr zaryadlanganligi, portlash xavfi, radioaktivligi, allergenligi kiradi. Changning havo muhitidan uzoq muallaq holda saqlanishi va o‘pka sathiga etib borishi, uning katta kichikligiga bog‘liq. Changning biologik aktivligi (zaharlilik, fibrogenlik, allergenlik, qitiqlovchi ta’siri) uning kimyoviy tarkibiga bog‘liq. Uning suvda va to‘qimalar suyuqliklarida eruvchanligi musbat va manfiy ahamiyatiga ega. Agar chang zararli bo‘lmasa, u eruvchanlik xususiyatiga ega bo‘lsa, o‘pkadan tezda chiqib ketishiga imkon bo‘ladi, zararli bo‘lsa, uning organizmga salbiy ta’siri tezlashadi va tez qonga so‘riladi. Eng xavfli changlar tarkibiga kremniy ikki oksidi (SiO₂) bo‘lgan changlar kiradi. Bunday chang organizmga ta’sir etishi natijasida o‘pkada pnevmokanioz - kasb kasalligi sodir bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Mendeleev ma’lumotiga ko‘ra uglerod tirik va o‘simlik dunyosining asosiy qismini (tarkibini) belgilasa, kremniy esa yer qatlamini asosini tashkil etadi. U yer qobig‘ining 27,6 % ni tashkil etadi. Erkin kristall, kremniy (II) oksidi (SiO₂), kvars changlari eng agressiv hisoblanadi.

• 
  Чангли хавонни тозаловчи ускуналарнинг кo’плаб турлари мавжуд, лекин уларнинг кай бирини танлаш чангнинг классификация гурухига боg’лик. Чанг заррачаларининг o’лчамларига биноан, барча саноат чанглари бешта тасниф гурухига бo’линади:
  

I - жуда йирик чанг;
II – йирик чанг;
III – o’рта йирикликдаги чанг;
IV - майда чанг;
V - жуда майда чанг.
Чангларнинг тасниф гурухига караб, чангли хавони тозаловчи ускуналар хам самарадорлиги бo’йича куйидаги беш синфга бo’линади.
1.Чанг yертo’лалари o’рнига бир погонали ва икки погонали махсус рециркуляцион филътрлар ФТ-1 ва ФТ-2 лар qo’лланилмокда.
2.Чангли хаво машиналардан сурилиб, диффузор орqали вентилятор билан турли барабан камерасига юбоrилаdи ва унинг туоли юзасиdан o’тиб ички qисмига тозаланиб ўтади.
3.Барабан майда ячейкали тўр билан qопланади (1 см² да 100-120 ячейкалар бор). Тўрли барабаннинг юзасида калта толалар ва чанг заррачаларидан иборат qатлам хосил бo’либ, хавони тозалашда асосий роль ўйнайди. Барабан жуда секин (60-300 минутда 1 марта) айланиб, юзасида хосил бo’лган qатлам зичлаштирувчи валик орqали ажралиб, бункерга тушади. Цехга чанг чиqмаслиги учун тўрли барабаннинг устi qопqоq билан ёпилган.
4.Енгсимон филътрларнинг ички юзасига o’тирган калта тола ва чанг qатламининг ортиши билан филътрнинг qаршилиги орта боради ва хаво оqимининг харакат мароми сезиларли равишда o’згаради.
Енгсимон филътрлар хар 3-4 соатда пневматик равишда тозалаб турилади ва енглардан чангли тушириш учун махсус титратувчи механизм ишга
туширилади. Шу пайтда клапанлар очилиб, йиg’илган чанг бункерга тушади.
•5.Циклонлар марказдан qочма чанг ажраткичларга киради. Чангли хаво цилиндрга тангенциал тарзда бириктирилган патрубок орqали киради. Натижада хаво оqими ташилаётган ашё бирга айланма харакат qилади. Ашё зарралари марказдан qочирма куч таъсирида цилиндрнинг ички сиртига yo’naltiriladi ва кейин пастга тушиб конусга келади. Тозаланган хаво ташqарига чиqади, ушлаб qолинган чанг ва бошqа нарсалар (толалар, чиqиндилар) эса штуцер орqали циклон тагидаги бункерга келади.
Циклонлар суриш системаларидан чиqариб юбориладиган хавони тозалашнинг биринчи босqичи сифатида qo’лланилиши мумкин. Иккинчи босqич сифатида матоли филътрладан фойдаланиш тавсия этилади