Mumtoz adabiyotda qofiya turlari
Qofiya (arab. — ergashish, izidan borish) — sheʼriy misralarning muayyan oʻrnida ohangdosh soʻz yoki soʻz birikmalarining izchil takrorlanib kelishi. Qofiya sheʼrning mazmuni, janri, shakli va kompozitsiyasida muhim oʻrin egallaydi. Qofiya hosil qiluvchi soʻzlarning ohangdoshligi oʻzak bilan oʻzak yoki qoʻshimcha bilan qoʻshimcha oʻrtasidagi uygʻunlik tufayli yuzaga keladi.
Qofiya sheʼr ritmi va musiqiyligini taʼminlaydi. U ritmiklik va ohangdoshlikdan tashqari, yana bir nechta vazifani bajaradi. Ana shu vazifalardan biri qofiyaning sheʼr gʻoyaviy mazmuni bilan bogʻliqligidir.
Sheʼriy misraning boshlanishi yoki oʻrtasida, oxi-rida kelishiga qarab esa Qofiyaning anaforik, ichki va epiforik turlari farqlanadi.
Umuman, Qofiya odatda sheʼriy misralar oxirida kelib, ularni ohangdoshlik, uygʻunlik va mazmuniy yax-litlik asosida birlashtiradi. bugungi kunda oʻzbek sheʼriyatida sar-bast tizimining ham koʻproq mavqe egallab borayotganligi bu xildagi poetik asarasarlaro qofiyaning tutgan oʻrni, tabiati va gʻoyaviy-badiiy vazifalarini alohida oʻrganishni taqozo etmoqda.
Qofiya, radif va hojib.
Radif (arab. — ketmaket keluvchi) — Sharqxalqlari, shu jumladan, oʻzbek sheʼriyatida misra yoki bayt oxirida qofiyadan keyin takrorlanib keluvchi soʻz, ibora, radif bir soʻz (qisqa radif) yoki bir necha soʻz (yoyiq radif)dan iborat boʻlishi mumkin. Bir so'zli mumkin radif koʻproq uchraydi. Sheʼr texnikasi taqozosiga koʻra,tradif takrorlanishi emotsional jihatdan lozim va zarurdir. Gʻazalda radif matlaʼdan maqtaʼgacha qofiyadosh suzlardan keyin takrorlansa, masnaviyda bayt doirasidagina keladi. Baʼzan radif qofiyadan oldin, hatto qator boshida keladi.
.
Qofiya san'atlari
Qofiya she’riy asarlarda badiiyatning asosiy qirralaridan biri sifatida
hisoblаnib qolgan. Zero, she’riy asarlarning salohiyati ularda qo’llangan g’oyalar
mazmun-mohiyati, timsollar qiyofasini ochishdagi ahаmiyati, qofiyalarning
ma’naviy teranligi, ohangdorligi va jozibadorligi bilan belgilangan. Qofiyaning
xilma – xil turlaridan va san’atlaridan, vazn va qofiya munosabatlaridan mahorat
bilan foydalanish asarning o’qimishililigini va ta’sirchanligini ta’minlaydi.
Mutlaq qofiya – bunda qofiya so‘z o‘zak (negiz) va qo‘shimchalardan tashkil topadi. Bundan tashqari har bir qofiya tipi tarkibidagi tovushlar (ta’sis, ridf, qayd, daxil; vasl, xuruj, mazid, noyira) taqozosiga ko‘ra ham bir necha turga bo‘linadi. Bunday hodisa qofiya ilmida qofiya turlari deyiladi.
Muqayyad qofiya (o‘zak qofiya) – bunda qofiya so‘z faqat o‘zakdan iborat bo‘ladi, ya’ni raviydan so‘ng qo‘shimcha kelmaydi. 2. Mutlaq qofiya – bunda qofiya so‘z o‘zak (negiz) va qo‘shimchalardan tashkil topadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |