Musamman va muashshar janrlari
Musamman (arab. — sakkizlik) — 1) arab, forstojik va oʻzbek mumtoz sheʼriyatidagi sheʼriy turlardan biri. M. 8 misrali bir necha banddan tashkil topadi. Birinchi band yagona qofi-yaga ega boʻladi, keyingi bandlarning faqat 7 misrasi qofiyadosh boʻlib, 8misrasi birinchi band bilan qofiyalanadi: a-a-a-a-a-aa-a, b-b-b-b-b-b-b-a, v-v-v-v-v-v-v-a kabi; 2) aruzda har baytda bir ruknning 8-marta takrorlanishidan vazn hosil boʻlishi. Mac,Bir pari men telbani husnigʻa moyil qilgʻudekdur,Koʻzim ichra, yer tutib, koʻngluma manzil qilgʻudekdur.
Muashshar (arab. — oʻnlik) — har bir bandi oʻn misrali, bir necha oʻnlik bandlardan tashkil topuvchi sheʼr shakli. Musammatlarnknt boshqa turlarida boʻlgani kabi M.larning ham birinchi oʻnlik bandi misralarida oʻzaro ohangdosh soʻzlar qofiyalashadi (a—a—a—a—a—a—a—a—a—a), qolgan bandlarining 8 yo 9 misrasi oʻzaro qofiyalashib, oxirgi 9- yoki 10misra 1banddagi misralar bilan qofiyalashadi. Fuzuliyning kator shunday sheʼrlarida, Nodiraning "Firoqnoma" deb yuritiluvchi M.ida har bir oʻnlikda oxirgi bir bayti nakarotdek aynan takrorlanib turadi. Bunday M.larning qofiyalanish tartibi: a—a—a—a—a—a—a— a—b—b, v—v—v—v—v—v—v—v—b—b... tarzidadir
Tarjebandda shoirlar koʻpincha falsafiy qarashlari, fikrmuloqazalarini ifodalashgan. Bu jihatdan Saʼdiy, Hofiz, Navoiy va Furqatlarning tasavvufiy mazmundagi T.lari mashhur. Mas., Navoiy:Xarobot aro kirdim oshuftaholMay istarga — ilgimda singan safol.—bayti takrorlanib keladigan mashhur T.ida oʻzining olam va odam toʻgʻrisidagi falsafiy qarashlarini tasavvuf taʼlimoti bilan bogʻlab aks ettiradi. Oʻzbek adabiyotida T. janrining dastlabki mukammal namunalarini Navoiy yaratgan. "Xazoyin ulmaoniy"da 4 ta T. mavjud boʻlib, ularning ikkitasi 10 band (biri 10, ikkinchisi 11 baytdan), uchinchisi 8[11 (ikki band 12) baytdan], toʻrtinchisi 7 (8 baytdan) ni tashkil etadi. Ularning barchasi falsafiy mazmunda shakldadir.
Tarjeband janri tahlili
Tarjiʼband (arab. — qaytarish, takrorlash; band) — mumtoz adabiyotda lirika janrlaridan. T. gʻazal kabi qofiyalanib, 5 baytdan 12 baytgacha boʻladi, har bandi bir vaznda yozilib, bandlar oxirida boshqa bir bayt takrorlanib keladi. Bandlar takrorlanuvchi bayt — tarjiʼ vositasida oʻzaro bogʻlanishi tufayli T. deb yuritiladi. Barcha bandlarning oxiri oʻsha takrorlanadigan bayt bilan mazmun jixatidan uzviy boitanib keladi. T.da takrorlanadigan ushbu bayt bayt boshi deb aytiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |