Ц и Суо- л с ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

М а г.н а » и ж т в а
1 
м а д а н и я т н и н г ю қ о р и
!_ 
д а р а ж а с и
Ш а х с и й х у л к -а т в о р , 
н у ф у з н а м у н а с и
В а т а н п а р в а р л и к ва 
б у р ч т у й ғ у с и
I 
Г у м а н и т а р в а
, 
! 
и н с о н п а р в а р л и к
!
, 
т а й ё р л о в и
!
I 
______
I
Т а ъ л и м -т а р б и я  
и ш л а р и н и т а ш к и л  
к и л и ш
/  
мурувват \
I 
яилик 
1
Таълим олувч и лар би л и м и н и  
б а ҳол аш , на зо р а т қилиш
[ П с и х о л о ги к -п ед а го ги к I 
, 
тайёрлов 
!
Чет тилларн и би ли ш
Ф анни чуқур би ли ш , 
иқтидор
Я н г и педагоги к  
техн ол огш ш арн и
И л м и й -м е то ди к
И л м и й -тадқ и қ от
Ў з и ш и да м ун тазам  
таком иллаш увга
М еъ ёри й
х - ч г я г д г я т т т я п т т (
л м т т ш т т
К ом п ью тер
Т «‘У Я { Т 'Г П Г Н Я Т й П И И И
А х б о р о т ж ам гарм аси
Расм 20. Ўқигувчининг умумлашган модели
11.4. 
Илмий-педагог кадрларга қўйиладиган талаблар ва 
уларнинг фаолнятига баҳо бериш мезонлари.
Олий мактаб ўқтувчисининг шахсига юксак талаблар 
қўйилади. Улар педагоглар ва психологларнинг тадқиқотларида 
чуқур асослаб берилган.
Педагог шахсига қўйиладиган асосий талаблар унинг юксак 
малакасига қаратилган. Юксак малакасиз ўқитувчи фаолиятини 
тасаввур 
қилиш 
мумкин 
эмас. 
Таниқли 
математик
М.В.Остроградский: 
“Яхши педагог 
яхши 
шогирдларни
тарбиялайди”, деган эди.
197

---

Ҳозирги вақтда олий ўқув юртларида профессор-ўқитувчилар 
таркибининг касбий тайёргарлик даражасини юксалтириш учун 
бир 
қатор 
чора-тадбирлар 
амалга 
оширилмокда. 
Аммо 
педагогнинг ижтимоий мавқеи ва обрўси унинг ўзига, унинг ақл- 
заковати ва иш сифатига ҳам кўп жиҳатдан боғлиқдир.
Ҳар қандай касбий фаолият инсондан муайян мойилликни, 
зарур жисмоний ва руҳий хусусиятларни, шунингдек тегишли 
шахсий камолот даражасини талаб этади.
Инсоннинг касбга ярот т иги -  ишлаб чиқаришнинг муайян 
соҳасида маълум иш функдияларини ўзлаштириш ва самарали 
фаолият олиб бориш учун зарур бўлган қобилиятлар, жисмоний, 
руҳий ва ахлоқий фазилатларнинг зарурий йиғиндиси. Педагогик 
фаолиятга ярокдиликни тавсифловчи шахсий фазилатлар қаторига 
ёшлар билан ишлашга мойиллик, киришимлилик (бошқа одамлар 
билан тил топа олиш), одоблилик, кузатувчанлик, зеҳни ўткирлик, 
ташкилотчилик қобилиятлари, ўзига нисбатан ўта талабчанлик 
киради. Буларнинг барчасини диагностика қилиш ва муайян 
даражада синовдан ўтказиш мумкин.
Касбий билимларни такомиллаштириш ва маҳоратга эришиш 
учун педаго!' педагогик фаолият тузилишини тасаввур қилиши 
лозим. Психологик тадқиқотлар (Н.В.Кузьмина, А.И.Шчербаков 
ва б.) таълим-тарбия жараёнида педагогик фаолиятнинг қуйидаги 
турлари мавжудлигини кўрсатади:
1)Диагностика (сИа§по$15 - таниб олиш, аниқлаш) фаолияти 
таълим олувчиларни ўрганиш, уларнинг ривожланиш, тарбия 
даражасини аниқлаш билан боғлиқ. Ҳар бир таълим олувчининг 
жисмоний ва руҳий ривожланиш хусусиятларини, унинг акдий ва 
ахлоқий даражасини билмасдан таълим-тарбия ишини амалга 
ошириш мумкин эмас. Бунга эришиш учун педагог кузатувчан 
бўлиши, ўрганиш ва диагностика методаарини билиши лозим.
2) Конструктив-лойиҳалаш фаолияти - тарбия фаолияти 
йўналишини, унинг ҳар бир босқичдаги аниқ мақсад ва 
вазифаларини белгилай билиш, унинг натижаларини прогноз 
қилиш.
198

---

3) Ташкилотчшик фаолияти таълим олувчиларни тарбия 
ишига жалб қилиш ва уларнинг фаоллигини рағбатлантириш 
билан боғлиқ. Бунинг учун педагог аниқ вазифаларни белгилаш, 
таълим олувчилар ташаббусини ривожлантириш, вазифалар ва 
топшириқларни тақсимлаш, иш жараёнига раҳбарлик қилиш 
кўникмасига эга бўлиши лозим.
4) Таҳлший-баҳолаш фаолияти - таълим ва тарбия жараёнини 
тахдил қилиш, ижобий томонлар ва камчиликларни аникдашдан 
иборат. Бу турдаги фаолият педагогга ишда икки томонлама 
алоқани қувватлаш, уни такомиллаштириш йўлларини излашга 
ёрдам беради.
5) Тадкицот-ижодий фаолият - таълим-тарбия ишининг янги 
шакллари ва усулларини топиш йўлида изланиш, мавжудларини 
ижодий ривожлантириш.
Педагог ўзини ўзи шахсий ва касбий ривожлантиршццан 
кўзлайдиган мақсад - ўз педагогик фаолиятида муваффақиятга 
эришиш.
199

---